بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی ؛ دردی مزمن بر پیکر خانواده های آذربایجان غربی

آوای مرز / عبدالسلام معروفی : چند سالی است که مسئولان مربوطه از وجود بیش از ۶۰ درصد فارغ التحصیل بیکار دانشگاهی در آذربایجان غربی خبر می دهند و این آمار سالیان سال بر روی خروجی رسانه ها قرار می گیرد.با نگاهی به وضعیت ، موقعیت جغرافیایی و امکانات استان،وجود این همه بیکار دانشگاهی و البته ثبت نام حدود ۱۲۰ هزار جوانان جویای کار و هزاران نفری که در سامانه ثبت نام نکرده اند نکات قابل تامل و مبهمی را پیش روی متولیان امر حوزه فرهنگ و اشتغال می گذارد.

اجرای سیاست توسعه کمی و افزایش تعداد صندلی‌های دانشگاه‌های کشور در دهه‌های اخیر در قالب دانشگاه‌های سراسری، آزاد، پیام نور، علمی کاربردی، غیر انتفاعی و موسسات مختلف آموزشی، سبب پذیرش و ورود تعداد بسیاری از داوطلبان دختر و پسر در رشته‌های گوناگون به این دانشگاه‌ها شده است و این جوانان با هدف اخذ مدرک دانشگاهی و به دنبال آن، اشتغال در مشاغل­ با درآمد و منزلت بالا، چند سال از عمر ارزشمند جوانی را صرف تحصیل در این قبیل دانشگاه‌ها در مقاطع مختلف نموده‌اند.

اما با گذشت زمان شواهد حاکی از آن است که اجرای اینگونه سیاست آموزشی نتوانسته است رویاهای جوانان را تبدیل به واقعیت سازد و جوانان پس از فراغت از تحصیل با مانع مستحکم بیکاری در مسیر تحقق رویاهای خویش روبرو شده‌اند و این معضل ناگوار، نشان دهنده ناکارآمدی و سوءتدبیر این سیاست آموزشی است. آن زمان که  از نگاه سیاستگذاران و مجریان آموزشی کشور، وجود تحصیلکردگان دانشگاهی یک حسن و مزیت برای اقتصاد کشور تلقی می‌شد، کمتر کسی این نگرانی و اندیشه را در سر داشت که اجرای این قبیل برنامه‌ها پیامد ناگوار بیکاری را گریبانگیر بسیاری از خانواده‌ها و به خصوص جوانان می‌نماید و به یکی از معضلات اجتماعی عصر کنونی تبدیل می‌شود. به نظر می‌رسد اگر آن زمان مسئولان و سیاستگذاران، نگاهی علمی، نقادانه و توام با واقع بینی نسبت به این قضیه داشتند، شاید هیچگاه چنین پیامد ناگواری گریبان گیر جوانان و خانواده‌های آنان  نمی‌شد.

با قدری تامل و تعمق در این مساله درمی‌یابیم که از یک طرف خروج بسیاری از جوانان فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌ها به عنوان نیروی کار جدید و از طرف دیگر مقتضیات و نیازهای بازار کار عملا سبب بروز عدم توازن بین بازار کار و نیروی انسانی تحصیلکرده شده است. زیرا بازار کار، نیروی کار با مهارت کافی، توانمند و مجرب را طلب می‌کند، اما جوانانی که از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل می‌شوند، عملا فاقد مهارت‌های کافی و ضروری جهت اشتغال و نقش آفرینی در مشاغل مورد نیاز هستند و این طور به نظر می‌رسد که این پیامد محصول عدم نگاه و بینش کیفی به مساله آموزش عالی و نادیده گرفتن آموزش باکیفیت از سوی متولیان امر بوده است.

این موضوع سبب بیکاری ده‌ها هزار نفر با مدارک تحصیلی دانشگاهی در جامعه شده است که سالانه بر تعداد آنها افزوده می‌شود. در برخی از رشته‌های دانشگاهی مشاهده می‌شود که عملا کشش و نیاز بازار کار آن قدرها نیست که تمام فارغ التحصیلان را جذب خود کند و اغلب این رشته‌ها در گروه‌های علوم انسانی و علوم پایه جای می‌گیرند که ارائه آنها در دانشگاه‌ها صرفا به صورت نظری و عملا بدون آموزش مهارت‌های خاص به دانشجویان این قبیل رشته‌ها صورت می‌گیرد.

امروزه بسیاری از فارغ التحصیلان دانشگاهی را مشاهده می‌کنیم که در اینگونه رشته‌ها تحصیل کرده‌اند و فاقد مشاغل مرتبط و متناسب جهت نقش آفرینی در رشته تخصصی خویش هستند و به مشاغل کاذب و غیر مرتبط روی می‌آورند و یا در صف آزمون‌های استخدامی برای تصدی مشاغل دولتی قرار می‌گیرند.

مدیرکل تعاون ، کار ورفاه اجتماعی آذربایجان غربی خردادماه امسال بود که در نشست خبری با بیان اینکه ۱۲۰ هزار نفر بیکار جویای کار در آذربایجان غربی وجود دارد خاطر نشان کرد: حدود یک سوم بیکاران کشور را فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند و در آذربایجان غربی در مجموع حدود ۳۵ هزار نفر فارغ‌التحصیل بیکار وجود دارد.

رضا نقی زاده با تشریح عملکرد کاریابی‌های آذربایجان غربی در طول چند سال اخیر  اظهارداشت: جمع کل جویندگان کار مرد و زن در سال  ۱۳۹۵ بالغ‌بر ۹ هزار و ۸۷۳ نفر در استان بوده که از این تعداد ۵ هزار و ۸۵۵ نفر زن و ۴ هزار و۱۸ نفر مرد بودند که به ترتیب ۵۹ و ۴۱ درصد از آمار جویندگان کار در استان را تشکیل می‌دهند.

او گفت: در این آمار به سه ویژگی خاص از جمله تعداد زن و مرد، میزان تحصیلات و درصد مهارت مرتبط با کار مورد توجه قرار گرفته است.

وی افزود: یک هزار و ۴۵۵ نفر از زنان استان، دیپلم و زیر دیپلم و ۳ هزار۷۶۱ نفر از مردان نیز داری شرایط دیپلم و یا زیر دیپلم هستند که به ترتیب با ۳۶ و ۶۴ درصد روبرو هستیم که ۵ هزار و ۲۱۶ نفر از کل جمعیت بیکاران استان را شامل می‌شوند و جایگاه ۵۳ درصدی را در جدول به‌دست آورده‌اند.

نقی زاده تصریح کرد: ۲ هزار و ۵۶۳ نفر از زنان  و ۲ هزار و ۹۴ نفر از مردان بیکار در آذربایجان غربی دارای تحصیلات دانشگاهی با درصد ۶۴ و ۳۶درصد در جدول جای می‌گیرند که در کل می‌توان این نتیجه را گرفت که ۴ هزار و ۶۵۷ نفر از جمعیت بیکار استان ما دارای تحصیلات دانشگاهی هستند اما مهارت لازم را برای انجام کار در جامعه ندارند.

وی با اشاره به اهمیت مهارت برای انجام کار در جامعه کنونی خاطرنشان کرد: ۶۵۳ نفر و ۸۶۲ نفر از زنان و مردان جامعه دارای مهارت برای انجام کارهای تخصصی در جامعه را دارا بوده‌اند که در کل یک هزار و ۵۱۵ نفر از کل جمعیت بیکاران استان را تشکیل می‌دهند و می‌توان گفت ۱۵ درصد  جمعیت بیکاران استان دارای مهارت هستند.

مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی آذربایجان غربی گفت: ۳ هزار و ۳۶۵ نفر از زنان بیکار استان و ۴ هزار و ۹۹۳ نفر از مردان بیکار استان با ۸۴ و ۸۵ درصد، فاقد مهارت‌های لازم و تخصصی کسب و کار هستند که ۸ هزار  ۳۵۸ نفر از جمعیت بیکاران استان را تشکیل می‌دهند.

بدون شک این روزها مشکل اصلی این کشور و آذربایجان غربی اشتغال است و خانه ای نداریم که یک جوان بیکار نداشته باشد.آذربایجان غربی یک استان کشاورزی و ذخیره گاه معدن و دروازه تجاری ایران به اروپاست با آب و منابع خاک غنی. و استفاده از این مزایا و در دستور کار قرار دادن این محورها در حوزه دانشگاه و کاربردی کردن رشته های دانشگاهی با توجه به این مباحث در حوزه های کشاورزی ، معدن، بازرگانی و تجاری می تواند زمینه توسعه استان را در پی داشته باشد.

آذربایجان غربی ۵ مرز رسمی دارد و با یک کشور و منطقه مصرفی به نام عراق و اقلیم کردستان عراق ، یک کشور تجاری به نام ترکیه و یک کشور سیاسی به نام آذربایجان همجوار است و این مرزها در کنار منطقه آزاد ماکو می توانند به عنوان بهترین فرصت برای کاهش بیکاری و روند توسعه استان است.

ولی متاسفانه بدلیل نبود نگاه اساسی به محورهای توسعه ای استان در دانشگاه ها و تاکید بر مباحث انسانی و غیر مرتبط و فاصله فراوان بین دانشگاه و صنعت ، کاربردی نبودن مباحث و مطالب آموزشی در استان ، نبود زیرساخت اساسیبرای فارغ التحصیلان رشته های مرتبط از جمله کشاورزی که حتی مهندسان وفارغ التحصیلان این رشته هم بیکار مانده اند! کمبود اعتبار برای بخش آموزش و پژوهش ، راغب بودن جوانان به پشت میز نشینی و فاصله گرفتن از بازار کار بصورت کاربردی و مترادف با رشته تحصیلی، کم کاری  و عدم حمایت دولت در ادوار گذشته و نگاه امنیتی به استان ، مشکلات حاشیه ای و حاشیه سازی و درگیر شدن با مسائل قومیتی و عدم استفاده بهینه از ابزارهای موجود و بسیاری از مطالب و موارد دیگر می رود تا در آینده نه چندان دور این مهم به یک معضل در جامعه تبدیل شود و باعث افزایش آسیب های اجتماعی خواهد شد.

 هرچند اخیرا مصوبه ای مبنی بر عدم استفاده از بازنشستگان در دستور کار قرار گرفت ولی بدون شک مشکلات دیگری از قبیل استفاده از بازنشسته ها در سیستم اداری ، عدم کاربردی شدن رشته های دانشگاهی مرتبط با شرایط موجود و همچنین برخی از عوامل دیگر هم مزید بر علت شده اند تا این آمار قابل تامل در استان خود را نشان دهد.

یکی از عوامل اصلی ظهور و بروز پدیده بیکاری در قشر تحصیلکرده جامعه به رشد فزاینده مراکز دانشگاهی و عدم تعریف و طراحی آمایش لازم برای حصولِ برآوُردی دقیق از نیاز کشور به مراکز دانشگاهی و ضریب فارغ التحصیلان برای بکارگیری در مشاغل مرتبط معطوف می شود.به واقع افزایش افسار گسیخته فارغ التحصیلانی که بدون نیاز سنجی،جذب دانشگاه ها شده اند،نتیجه ملموس و اجتناب ناپذیر این بی قاعده گی و بی برنامگی است.

بدون شک در کنار همه موانع توسعه ای استان از عدم توانایی های مدیریتی در ادوار گذشته ، نگاه امنیتی و قومیتی و حاشیه های پیرامونی ، عدم استفاده از توانمندی ها و ظرفیت های استانی و برخی از موارد دیگر از جمله درگیر شدن با جنگ ۸ ساله ،  معضل بیکاران تحصیلکرده دانشگاهی که یک موضوع حاد است را باید به استخوانی تشبیه کرد که در مسیر توسعه و پیشرفت استان آذربایجان غربی گیر کرده است و برای بیرون آوردن و برون رفت از این بحران یک ساز و کار جدید و برنامه ریزی اساسی در خصوص کابردی کردن رشته های تحصیلی و درس و دانشگاه ، ادامه تحصیل بر اساس توانایی و دانایی فرد  و… لازم است تا بتوان مسیر پر از سنگلاخ را هموارترکرد و از موقعیت های موجود به نحو بهینه استفاده برد.

نتیجه‌ای که از بحث بالا می‌توان گرفت این است که اگر سیاستگذاران و متولیان امر آموزشی، به جای توسعه صرفا کمی دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی مختلف و صرف هزینه‌های بسیار، همت و کوشش خود را متمرکز بر تربیت نیروی انسانی ماهر و کارآفرین در قالب آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی می‌کردند و دانشگاه‌ها نیز متناسب با نیازهای موجود اقدام به پذیرش دانشجو می‌کردند. هم اکنون به جای این که شاهد جمعیت بیشماری از بیکاران تحصیل کرده باشیم، تعداد زیادی از افراد شاغل در مشاغل فنی و تولیدی و صنعتی را مشاهده می‌کردیم که هم اقتصاد کشور و هم خانواده‌ها و جمعیت جوان کشور از آن نفع می‌بردند و دانشگاه و بازار کار و صنعت متناسب با همدیگر حرکت می کردند.