آوای مرز : بوکان قطعه ای از نقاشی هزار رنگ خدا بر روی زمین است، گوشه ای از تمدن کهن سرزمین دوست داشتنی ایران که وجب به وجب خاکش زبان خاموش گویای تاریخ است. شهر استاد «حسن زیرک» که هنوز هم از کوه «نالشکینه» آن، صدای «بلبل کردستان» به گوش می رسد.
شهرستان بوکان، یکی از شهرهای تاریخی ایران نه تنها در فصل بهار بلکه در تمام ایام سال مقصد بسیاری از مسافران و گردشگرانی باشد که قصد سفر به نقاط دیدنی این سرزمین را دارند.
بوکان شهری است که زمستان‌های سردی دارد، اما در بهار و تابستان هوای معتدلی دارد. این شهر در دل خود جاذبه‌های گردشگری زیبا و فراوانی دارد. جمعیت این شهر براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۱۹۳٬۵۰۱ نفر بوده و که در مساحتی به صورت طولی بیش از ۱۲ کیلومتر مربّع و از مسطح‌ترین شهرهای منطقه به شمار می‌رود.
این شهر از نظر بافت تاریخی در دوران قاجار و سده نوزدهم میلادی بنیان گذاشته شده و بیش از دو قرن قدمت دارد. از لحاظ گردشگری، قدمت بیشتر بناهای تاریخی داخل شهر به دوره قاجار و دوره معاصر بازمی‌گردد.
از مهم‌ترین صنایع دستی شهر، قالی بافی و فرش است که فرش بوکان از شهرت جهانی برخورداراست و ۸۵ درصد فرش تولیدی آن به خارج از کشور صادر و مابقی آن در داخل ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بر اساس آمارهای موجود این شهر یکی از بزرگترین شهرهای مهاجرپذیر ایران است که همین موارد باعث شده است تا به این شهر لقب‌های عروس شهرهای ایران، شهر فرهیختگان و شهر ماموستا “حسن زیرک” داده شود.
موقعیت ممتاز جغرافیایی بوکان از یک حالت خاصی برخوردار است بطوری که بوکان ۱۳ استان شمال و جنوب ایران را به یکدیگر متصل می‌کند و با کردستان عراق دارای خط ارتباطی زمینی است. این شهر با قرارگیری بر سر راه‌های ارتباطیِ سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، و کردستان از موقعیت جغرافیایی و ترافیک ویژه‌ای برخوردار است. بوکان از غرب به مهاباد، و از جنوب به سقز محدود است و در دشت‌های استپی و هموار قرارگرفته و میان کوه‌های نالشکینه و برده‌زرد واقع شده‌است.
آری اینجا بوکان سرزمین مهرها و آیین ها ست، نقطه ثقل عشق و عقیده و ایمان. سرزمین تاریخی که حماسه هایش را بهار فریاد میزند. اینجا نقطه آغاز همه خوبیهاست. کوچه هایش همیشه عطر یاس و خاطره دارند و کودکانش به این همه جاودانگی بر خود می بالند.
هموطن اگر اهل طبیعت‌گردی و سفر به اماکن تاریخی هستید، بوکان می تواند اولین مکان انتخابی شما برای رسیدن به این آرزوها باشد.
اماکن تاریخی شهر بوکان که این شهر را در مقایسه با بسیاری از شهرهای استان آذربایجان غربی متمایز و متفاوت نشان می دهد بسیار زیاد هستند تحقیقات تاریخی نشان داده بوکان پادگان شاهان اشکانی و ساسانی بوده و آثاری هم از آن دوران باقی مانده است در اطراف منطقه بوکان آتشکده‌هایی هم دیده می‌شود.
آرامگاه استادان «حسن زیرک» و «قاله مه‌ره»
کمتر کسی از اهالی این منطقه ممکن است با حسن زیرک و ترانه هایش آشنا نباشد و به همین مناسبت آرامگاه این شاعر معروف کرد، یکی از محبوب‌ترین دیدنی‌های بوکان است.
حسن زیرک، مشهور به بلبل کردستان در سال ۱۳۰۰ در بوکان به‌دنیا آمد و با این که سواد نداشت، آواز و نغمه‌هایش آنقدر دلنشین بود که به همه خانه‌ها راه پیدا کرده بود. او شعر می‌سرود، آهنگ می‌ساخت و شعرهای خودش را می‌خواند؛ ضمن اینکه آوازهای سنتی کردی را ضبط و نگهداری می‌کرد.
آرامگاه استاد «قادر عبدالله زاده»، مشهور به «قاله مه‌ره» نوازنده مشهور شمشال در کردستان در جوار مزار استاد حسن زیرک قرار دارد. استاد عبدالله زاده در بیش از ۲۰ کشور جهان به اجرای موسیقی پرداخته و یکی از بزرگترین نوازندگان مقامیِ ایران بود که بهار سال ۱۳۸۸ بر اثر بیماری در ۸۳ سالگی در بیمارستان شهید قلی‌پور بوکان درگذشت.
آرامگاه سرداران مکری در جاهای دیدنی بوکان
پارک ملت بوکان مأمن آرامگاه سرداران مکری است این آرامگاه تاریخی در میان درختان سبز و باصفای پارک ملت خودنمایی می کند وجزء بناهای تاریخی بشمار می آید که از دوره قاجار به‌جا مانده است. نام این بنا به زبان کردی «گومبه‌زی سردار» است.
آرمگاه سرداران مکری بوکان نزد اهالی تاریخ معروفیت فراوانی دارددر این محل تعدادی از افرادی مشهور و بعضی از بزرگان بوکان دفن شده‌اند، ازجمله سرداران عزیز خان، محمدحسین خان، قاضی حسین و علی خان مکری. آنها سمت دولتی داشتند و عزیز خان مکری سردار قشون ناصرالدین شاه بود. وسعت این بنا ۱۹۸ متر مربع است. گنبد مرکزی دارد و در دو طرف ایوان آن، دو دهلیز قرار گرفته است. در ضلع جنوبی آن دو ستون سنگی تماشایی در ایوان پیدا می‌کنید.
مسجد جامع بوکان
یکی دیگر از نمادهای تاریخی شهر بوکان که می تواند توجه مسافران را به خود جلب کند مسجد جامعه شهر بوکان است. زمان ساخت مسجد جامع بوکان به سال ۱۲۶۸ خورشیدی برمی‌گردد، زمانی که حاکم این منطقه دستور ساخت مسجد را داد و یکی از معماران معروف به‌نام علی اصفهانی خشت اول مسجد را گذاشت. او پی ساختمان را از سنگ و دیوارها را از سیمان، خاک و گچ ساخت.
پوشش داخلی مسجد جامع تزیین خاصی ندارد و از تار و ملات ساخته شده. مساحت این بنا هزار و ۸۷۱ متر مربع است. در ۱۳۴۵ مسجد بوکان را توسعه دادند و برای آن چهار گنبد آخری و سه ستون ساختند. این مسجد که ثبت ملی هم شده، شبستان مستطیلی شکلی دارد که در آن ۴۲ ستون سنگی در ۷ ردیف می‌بینید.
دریاچه سد بوکان
گشت‌وگذار در اطراف شهر یکی از جذاب‌ترین بخش‌های سفر است. جایی که خبری از بوق ماشین‌ها نیست و آسمان آبی‌تر است، مثل دریاچه سد بوکان. اگر ۳۵ کیلومتر در جهت جنوب شرقی از شهر بوکان دور شوید، به سد بوکان می‌رسید. این سد در ۱۳۵۰ افتتاح شده و ابتدا نامش کوروش کبیر بود، اما اکنون سد شهید کاظمی نام دارد.
علاوه بر اینکه سد بوکان در تأمین آب آشامیدنی و پر کردن دریاچه ارومیه مورد استفاده قرار می گیرد، این سد محل تفریح گردشگران محلی و غیربومی‌ست. دشت‌های اطراف سد برای تفریح مناسب است و هیچ کسی از تماشای چشم‌انداز دریاچه سیر نمی‌شود. دریاچه سد بوکان یکی از جاهای مناسب پرنده‌نگری هم به‌حساب می‌آید.
تپه باستانی و غار قلایچی
شهر بوکان هویت تاریخی خود را از قلعه قلایچی در مجاورت روستای به‌همین نام در هفت کیلومتری شمال شرقی همین شهر می‌گیرد که بازمانده یکی از مراکز بسیار مهم تمدن ماناها در هزاره اول پیش از میلاد مسیح در حوزه شمال غرب ایران که برخوردار از تمدن و قانون بودند است. حاکمان تپهٔ قلایچی معبد این قوم متمدن بود که نزدیک به سه‌هزار سال پیش مدت زمانی در این ناحیه سکونت و حکم رانی کرده‌اند و آنچه از اجزای معماری این تمدن کهن در این قلعهٔ باستانی به‌دست‌آمده با تمدن‌های مشابه و هم‌زمان خود (از جمله حسنلو) در نقده و (زیویه) در سقز که از نظر جغرافیایی با قلعهٔ قلایچی هم حوزه‌است، قابل مقایسه و برابر بوده و به گونه‌ای که آثار معماری مکشوفه از نظر مشخصات و نقشه بیش از هر چیز بیانگر یک معبد بزرگ است.
این تپه تاریخی در ۱۲ کیلومتری بوکان و در روستای قلایچی واقع شده است که به دو دلیل خیلی معروف است. یکی به‌دلیل داشتن تپه باستانی قلایچی و دیگری به‌خاطر وجود غار قلایچی. این دو جاذبه از جاهای دیدنی بوکان هستند و بین طبیعت‌گردها طرفداران زیادی دارد. تپه قلایچی از عصر آهن ۱ و ۲ به‌جا مانده و ثبت ملی هم شده است.
سال ۱۳۶۳ باستان‌شناس‌ها به آثاری در این تپه دست پیدا کردند که قدمت تاریخی این منطقه را را نشان می‌داد، مثل آجرهای نقش‌دار. مهم‌تر از این آجرها، معبدی بود که بعد از حفاری دیده شد. برج، دیوار، حیاط و پله‌های آن آشکار شد و باستان‌شناس‌ها نقاشی‌های روی دیوار اتاق‌هایش را پیدا کردند. عمر این معبد به دوران ماناها می‌رسد.
غار قلایچی هم از جاذبه‌های گردشگری بوکان است که نزدیک تپه باستانی و معبد قرار گرفته است این غار طبیعی که قطر دهانه‌اش هشت متر است، در اثر نفوذ آب در طبقه‌های آهکی و در گذر زمانی طولانی به‌وجود آمده است.
منطقه شکار ممنوع سێ کانیان
یکی دیگر از دیدنی‌های بوکان، منطقه شکار ممنوع سێ کانیان است. دشت سێ کانیان حدود ۱۵ کیلومتر با بوکان فاصله دارد و چند روستا را در دل خودش جا داده، روستاهای سه کانیان، کانی علی گرده، کانی سور، ارمنی بلاغی و کانی قلا.
طبیعت این منطقه خیلی دیدنی و سرسبز است و چشم‌انداز فوق‌العاده‌ای دارد. اما نکته‌ای که باعث معروف شدن این منطقه شده است، وجود پرنده میش مرغ است که بی‌شباهت به بوقلمون نیست. منطقه شکار ممنوع سه کانیان زیستگاه اصلی پرنده میش مرغ به‌حساب می‌آید که یکی از بزرگترین پرندگان ایران است. محلی‌ها به این پرنده نادر «چیرگ» می‌گویند.
منطقه گردشگری و پارک جنگلی کیوه رش بوکان
بوکان شهر سرسبزی‌ست و جاهای دیدنی و باصفا بسیار دارد. منطقه گردشگری کیوه رش یکی دیگر از تفرجگاه‌های این شهر است که مردم محلی و مسافران زیادی در طبیعت آن تفریح می‌کنند.
از بلوار پاسداران ۷۰۰ متر رانندگی کنید تا به باغ کاک خالد برسید. مقابل باغ و در ابتدای جاده بوکان به مهاباد، گردشگاه کیوه رش را پیدا می‌کنید.
پارک جنگلی کیوه ره‌ش یکی از مراکز تفریحی و گردشگری شهر بوکان است که در غرب شهر در نزدیکی باغ‌های امیرآباد و در شرق رودخانه سیمینه رود واقع شده‌است. در مجتمع گردشگری کوه ره ش با کاشت بیش از ۱۰۰۰ اصله نهال سرو نقره‌ای و خمره‌ای، طبیعت زیبا و کم نظیری به این منطقه بخشیده است این پارک از نظر توپوگرافی بر شهر کاملاً مسلط است.
باغ‌های آلبالوی امیرآباد
باغ های آلبالوی شهر بوکان جذابیت ویژه و جلوه خاصی به حوزه باغات و کشاورزی این منطقه بخشیده اشت. این باغ هابا قدمت بیش از هشتاد سال هر ساله تولیدکننده چندین تن انواع میوه و انواع سبزی است. این باغ‌های سرسبز از نامدارترین باغ‌های بوکان و حومه به‌شمار می‌آیند. در گذشته های نه چندان دور حدود ۳۲ باغ سرسبز در شهر وجود داشته‌است.
کوه طرغه
کوه طرغه که با نام‌های کوه ترغه و کوه طرقه نیز شناخته می‌شود، در فاصله ۲۲ کیلومتری غرب شهر بوکان قرار دارد و ارتفاع آن ۲۲۲۴ متر است. این کوه از بلندترین قلل جنوب استان آذربایجان غربی به شمار می‌رود و در خط الراس اصلی رشته کوه‌های زاگرس واقع شده است. به‌عنوان یکی از مقاصد کوهنوردی در منطقه و جاذبه های گردشگری بوکان، کوهنوردان زیادی راهی طرغه می‌شوند و دو پایگاه برای استراحت کوهنوردان در مسیر کوه‌پیمایی وجود دارد. همچنین تعدادی اثر از سنگ تراشیده شده و بناهای تاریخی مربوط به عهد مغول و ایلخانان در این منطقه جای گرفته‌اند
مقبره شیخ شمس‌الدین برهانی
یکی دیکر از اماکن تاریخی و مذهبی شهر بوکان که می تواند مقصد مسافران و گردشگران باشد مقبره “شمس‌الدین برهانی” یکی از شیوخ مشهور نقش‌بندی است که در قرن ۱۴ هجری قمری زیسته است. این عالم بزرگ در سال‌های ۱۲۷۷ تا ۱۲۸۰هجری قمری، در منطقه‌ی مکریان، روستای شرفکند شهرستان بوکان، خانقاهی وسیع را احداث کرد و در آن مکان به تدریس و تربیت شاگردان و مریدان مشغول شد. وی در سال ۱۳۲۵ هجری قمری چشم از جهان فرو بست و در خانقاه خود، به خاک سپرده شد. آرامگاه وی که به «خانقاه شیخ برهان» نیز شهرت دارد، در «روستای برهان»، در ۳۵ کیلومتری از مسیر بوکان به مهاباد که به دلیل حضور شیخ ربانی به «روستای خانقاه» نیز شناخته می‌شود، قرارگرفته است.
بوکان از نظر اقتصادی متکی به حوزهٔ صنعت و صنایع خرد و بخش اندکی مربوط به گردشگری و مسافرانی است که در طول سال و بویژه درایام تعطیلات نوروز و تابستان به این شهر سفر می کنند. توشه مردم آن، فرش دستباف، ترشی، سبزیجات و لبنیات محلی و میوه‌های فصلی است.
همچنین قالی بافی یکی از مهم‌ترین صادرات صنایع دستی بوکان در آذربایجان غربی به‌شمار می‌رود که به خارج از ایران صادر نیز می‌شود. درهمین رابطه تالار مجلس فرانسه با فرش قالیبافان بوکانی با ۳۵۰ متر مربع مساحت تزیین شده‌است. هشتادو پنج درصد فرش تولیدی این شهرستان به خارج از کشور صادر و مابقی آن در داخل کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد فرش بوکان به سبب طراحی ویژه و کیفیت بالا دارای شهرت است.
بوستان ساحلی بوکان
بوستان ساحلی شهر بوکان بعنوان یکی از بزرگترین پارک‌های واقع در استان آذربایجان غربی همواره در فصول مختلف سال پذیرای مسافران و مهمانی بوده است که به این شهر سفر کرده اند این بوستان در قسمت غربی بوکان قرار گرفته‌است و به سه بخش تقسیم شده‌است که عبارتند از: بخش مجتمع تفریحی برده‌رش؛ کوه‌های در چندصدقدمی این پارک و دارای طبیعتی بکر و سرسبز است. در بخش شمالی پارک نیز باغ‌های امیرآباد قرار گرفته‌اند باغ‌های معروف آلبالوی امیرآباد هر ساله پذیرای عده زیادی از مردم کردستان و منطقه است. همچنین از حاشیه این پارک رود سیمینه رود عبور می‌کند.
سیمینه رود
رودخانه سیمینه رود از ارتفاعات مناطق منگور و دهستان ترجان سرچشمه می‌گیرد. پس از آبیاری این دهستان وارد بوکان می‌شود و از غرب این شهر عبور می‌کند و به دریاچه ارومیه می‌ریزد. حواشی این رودخانه به ویژه دره‌ها و دشت‌های آن بسیار زیبا و دیدنی است.
بدون شک شهر بوکان به واسطه قدمت تاریخی بودن و همچنین برخورداری از چندین اماکن دیدنی مذهبی و سیاحتی در میان شهرستان های استان و حتی کشور جایگاه ویژه و ارزشمندی دارد و این شهر می تواند در ایام تعطیلات نوروز و حتی سایر فصول سال یکی از مناطقی باشد که توجه گردشگران و مسافران درون و برون استانی را به خود جلب کند.
علاوه بر مکان های ذکر شده، این شهر دارای اماکن دیدنی و تاریخی دیگری هم هست از جمله:غار کول‌آباد میان بوکان و میاندوآب، ایوان سنگی روستای آغجیوان، قلعه سنگی، روستای سماقان فرهادتراش دارای نه تااق سنگی، جلگه سردرآباد، حوض گوره چشمه بزرگ آب و استخر دیدنی بوکان، اطاقهای سنگی روستای بی‌بی‌کند و پارک کوی محمدیه که هر کدام از این مناطق می تواند در نوع خود بی نظیر و چشم هر مسافر و توریستی را به خود جلب نماید.
گزارش : عثمان حسن زاده
