خداحافظ آقای کبریت بی‌خطر!

 روزنامه شهروند نوشت: مالک کبریت توکلی درگذشت. این خبر آخر هفته رسانه‌های ایران بود. برند کبریت توکلی را خیلی از دهه شصتی‌ها در خاطرات‌شان به یاد می‌آورند. این برند آن‌قدر در زندگی ایرانی‌ها جا خوش کرده بود که حتی ضرب‌المثل «کبریت بی‌خطر» از شعار این کارخانه آمد. حالا اما به نظر می‌رسد کالایی که حدود ٢٠٠‌سال از عمرش می‌گذرد، منسوخ شده باشد، اما جالب است که بدانید کبریت هنوز نه‌تنها در بقالی‌های روستاهای دورافتاده ایران خریدوفروش می‌شود که به فروشگاه‌های اینترنتی هم راه پیدا کرده است. تولیدکنندگان کبریت می‌گویند مصرف کبریت در ایران بسیار کاهش داشته و کارخانه‌های فعال در این زمینه زیان‌ده شده‌اند، اما کمپانی‌های تولید کبریت که از زمان ناصرالدین‌شاه به ایران وارد شده‌اند، همچنان در گوشه‌وکنار کشور نفس می‌کشند. جالب است بدانید حالا تبریزی‌ها، ابهری‌ها، اردبیلی‌ها و زنجانی‌ها بزرگترین تولیدکنندگان کبریت در ایران هستند.
کبریت در فروشگاه‌های آنلاین
کبریت آن‌طورها هم که به نظر می‌رسد، هنوز منسوخ نشده است. حالا این کالای حدودا ٢٠٠ ساله نه‌تنها در بقالی‌های کوچک روستاها و فروشگاه‌های بین‌راهی به فروش می‌رسد که در سوپرمارکت و فروشگاه‌های تهران هنوز به چشم می‌آید. جالب است بدانید فروش کبریت به مغازه‌های سنتی محدود نمی‌شود و کافی است یک سرچ اینترنتی داشته باشید تا متوجه شوید بسیاری از فروشگاه‌های آنلاین از جمله دیجی کالا، کندو، بامیلو و خیلی از فروشگاه‌های اینترنتی هنوز کبریت می‌فروشند.
کبریت همچنان با آن شکل و شمایلی فروخته می‌شود که در بچگی‌هایمان دیده‌ایم و کارخانه‌های کبریت حتی تلاشی نداشته‌اند که طراحی قوطی‌ها را عوض کنند.  یک بسته کبریت ١٠ تایی در فروشگاه‌های اینترنتی حدود ٢ تا ٢,۵‌ هزار تومان قیمت دارد و البته کبریت‌های ویژه‌ای با بسته‌بندی بادوام‌تر یعنی جعبه‌های فلزی و پلاستیکی وجود دارد که برای کوهنوردها و طبیعت‌گردها عرضه می‌شود. قیمت این نوع کبریت‌ها کمی بالاتر و حدود ۵ تا ۶‌هزار تومان است.
معاملات دیواری کلکسیون‌دارها
علاوه بر مصرف معمول کبریت، بخشی از فروش کبریت در سایت‌هایی مانند دیوار مربوط به معاملات کلکسیون‌دارهاست. اگر به سایت‌هایی چون دیجی کالا و دیوار سر زده باشید، شاید تبلیغات خریدوفروش کبریت به چشم‌تان خورده باشد. کبریت‌هایی با قیمت‌های نسبتا بالا و برند‌های قدیمی یا خارجی که این روزها دیگر در بازار پیدا نمی‌شود. یکی از آگهی‌های دیوار به این شرح است: کبریت آمریکایی اصل کاملا سالم و درحد نو، قدمت حدود نیم قرن به قیمت ١٠٠ هزار تومان به فروش می‌رسد. این آگهی دهنده به «شهروند» می‌گوید: «جنس‌های قرار داده‌ شده در سایت برای کلکسیون‌‌داران است که با آگهی‌دهنده تماس می‌گیرند، اما قیمت‌های پیشنهادی‌شان کمتر از مبلغی است که در سایت قرار داده شده، برای همین تاکنون به فروش نرسیده است. یکی می‌گوید ۵٠‌ هزار تومان و دیگری مبلغ ٨٠ ‌هزار تومان را پیشنهاد می‌دهد. اگر واقعا کلکسیون‌دار هستند چانه‌زنی معنی ندارد.»
تبلیغات کبریتی
بخشی دیگر از فروش کبریت مربوط به کبریت‌های لوکس تبلیغاتی است. جالب است بدانید کبریت در جای‌جای جهان هنوز هم به‌عنوان یک رسانه تبلیغاتی به شمار می‌آید، به نظر می‌رسد در ایران هم چنین رویه‌ای حاکم شده است. مهدی غیاث، کلکسیون‌دار در این زمینه به «شهروند» می‌گوید: «کبریت نخستین رسانه تبلیغاتی در دنیا بود، یعنی در سوئد و انگلیس تبلیغ کالاهای صنعتی روی جعبه‌های کبریت چاپ می‌شدند. کم‌کم این روند به چاپ تصویر اماکن تاریخی، چهره‌های مشهور فرهنگی و هنری و حتی شعارهای مختلف نیز کشیده شد. بنابراین از این مقوله می‌توان نتیجه گرفت قبل از اختراع تلویزیون و رادیو از قوطی‌های کبریت به‌عنوان رسانه تبلیغاتی استفاده می‌شد؛ به تبع کبریت‌های قدیمی در سراسر دنیا تولیدات میلیونی داشتند. بنابراین در ایران نیز از سال ١٣٢۵ تا ١٣۵٧ کارخانجات تولید کبریت بیشتر بودند و در آن دوره کبریت‌ها تنوع خیلی بیشتری داشتند.» او ادامه می‌دهد: «باید در نظر  داشت که کبریت در دنیا به‌عنوان وسیله‌ای برای تبلیغات در رستوران‌ها، هتل‌ها و…. مورد استفاده  قرار می‌گیرد و از استقبال بالایی نیز برخوردار است.»
مدیر عامل شرکت آذر بهرام هم در این زمینه می‌گوید: «این روزها تولید کبریت بیشتر جنبه تبلیغاتی به خود گرفته است.»
۴٠‌ درصد مردم مصرف‌کننده کبریت هستند
مصرف کبریت هنوز در ایران رواج دارد. این جمله‌ای است که مهدی غیاث، یکی از کلکسیون‌داران کبریت در این زمینه به «شهروند» می‌گوید. او توضیح می‌دهد: «هنوز که هنوز است کبریت در ایران مصرف دارد و منسوخ نشده، چرا که حدود ۴٠ ‌درصد از مردم هنوز به صورت عشایری و کارگری زندگی می‌کنند و کبریت مورد مصرف‌شان قرار می‌گیرد. البته نباید از یاد برد که کبریت هنوز که هنوز است در مصارف شهری هم به‌طور کامل کاربرد خود را از دست نداده است.» البته مسعود منصوری، تولید‌کننده کبریت و مدیرعامل شرکت آذر ابهر در این زمینه نظر متفاوتی دارد و بر این باور است: «استفاده از کبریت در ایران منسوخ شده است.» او توضیح می‌دهد: «تولید کبریت صرف اقتصادی ندارد و اگرچه در این صنعت فعالیت می‌کنم، اما بشدت مخالف آن هستم، چرا که با نگاه اقتصادی هیچ‌گونه توجیه اقتصادی و بازدهی و ارزش افزوده‌ای ندارد، به‌طوری که برای ما زیان‌ده شده و کارخانه‌های کبریت‌سازی بخشی از ظرفیت تولیدشان را تعطیل کرده‌اند.»
پاکستانی‌ها و هندی‌ها، بزرگترین مشتریان کبریت
مسعود منصوری، تولید‌کننده کبریت با اشاره به این‌که تولید محدود بهتر از تولید انبوه است، در این زمینه توضیح می‌دهد: «تولید محدود بیشتر از تولید انبوه بهره‌وری دارد، بنابراین بهتر است برای این موضوع تدبیری در نظر گرفته شود، تا تولید محدود و تبلیغاتی جایگزین تولید انبوه شود؛ این روش می‌تواند باعث حفظ محیط‌زیست شود.»
منصوری تاکید می‌کند که «برای اقتصادی‌شدن تولید کبریت بهتر است کارخانه‌های موجود در ایران با هم جوینت شوند و به صورت مشترک محصولاتی تولید کرده و به بازار بفرستند.»
تولیدکنندگان کبریت می‌گویند: «وضع تولید کبریت در سایر کشورهای جهان هم تقریبا مشابه ایران است و البته در کشور‌هایی چون هند و پاکستان کبریت هنوز کاربرد خود را از دست نداده  و مردم این کشورها هنوز علاقه‌مند به استفاده از کبریت هستند.»
کارخانه‌های کبریت در تسخیر شهروندان ترک‌زبان
در ایران بزرگترین کارخانه‌های کبریت در شهرهای ترک‌زبان است، با این حال کارخانه‌ها بازار‌های‌شان را از دست داده‌اند و یکی‌یکی از رده خارج می‌شوند، با این وجود چند کارخانه کبریت هنوز که هنوز است به فعالیت‌شان ادامه می‌دهند. مهدی غیاث، کلکسیون‌دار در این زمینه به «شهروند» توضیح می‌دهد: «با توجه به این‌که در شهر هم هنوز مصرف‌کننده برای کبریت وجود دارد، روزانه چندین تن کبریت تولید می‌شود. در حال حاضر چندین کارخانه بیشتر به فعالیت کبریت‌سازی مشغول نیستند؛ کبریت‌سازی ٢٩ بهمن توکلی در تبریز، ستاره ممتاز در تبریز، مشکین در اردبیل و آذر ابهر در زنجان مشغول به فعالیت هستند. البته فعالیت این کارخانه‌ها همچون سابق نیست و با مشکلاتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که مختص به این کارخانه‌ها نیست و شرایط آنها را به این سمت‌وسو سوق داده است، البته این اتفاق تنها گریبانگیر ایران نشده، بلکه در بسیاری از کشورهای دنیا هم بازار خود را از دست داده و حتی تغییر کاربری داده‌اند.»
مصرف سالانه ۶‌ میلیون چوب کبریت در ایران
اما آمار رسمی چه برآوردی از مصرف کبریت می‌دهد؟ براساس آمار گمرک در ‌سال ۹۶ بیش از ۱۸‌هزار کیلوگرم خلال چوب کبریت از کشور چین وارد ایران شده است.
براساس واردات این خلال چوب کبریت به کشور، ۶۳‌ هزار و ۹۳۱ دلار ارز از کشور خارج شد که بالغ بر ۲‌ میلیارد و ۳۴۲‌میلیون و ۳۹۶‌هزار و ۷۵۰ تومان در آمار گمرک به ثبت رسیده است.
چین تنها کشور صادر‌کننده خلال چوب کبریت به ایران بوده و بیشترین حجم واردات این محصول مربوط به ماه اسفند با حجم ۱۵‌ هزار کیلوگرم و ارزش ریالی حدود ۲‌ میلیارد تومان بوده است.
اگر وزن یک قوطی کبریت را ٣٠گرم در نظر بگیریم، در یک‌سال حدود ۶٠٠‌هزار قوطی کبریت در ایران تولید شده است. هر قوطی کبریت ١٠ چوب کبریت دارد و به این ترتیب ۶‌ میلیون چوب کبریت در یک‌سال و در ایران استفاده می‌شود.