آوای مرز / سکینه اسمی: بیش از دو هفته از زمین لرزه در خوی می‌گذرد اما هنوز مردم این شهرستان نه تنها به خانه هایشان برنگشته‌اند بلکه توزیع نامناسب اقلام زیستی در سرمای زمستان تبدیل به چالش شده بود.
به دلیل وضعیت جغرافیای ایران و به تبع آن آذربایجان غربی، این سرزمین پیوسته در معرض تهدید وقوع زلزله‌های بزرگ و کوچک بوده و هست، موقعیت خاص جغرافیایی به همراه قرار گرفتن در کمربند زلزله آلپ-هیمالیا، استقرار تعداد زیادی از نواحی روستایی و شهری در امتداد پای کوه‌ها، دشت‌ها و جلگه‌ها زمینه بروز مخاطرات طبیعی (سیل، زلزله، رانش، ریزش، لغزش، خشک سالی، بهمن و …) در استان آذربایجان غربی فراهم ساخته است.
بر اساس طرح نقشه پهنه بندی زلزله بیش از ۶۰ درصد استان در محدوده خطر قرار دارد و از شهرهای استان خوی، سلماس، پیرانشهر، ربط، باروق، کشاورز، چهاربرج، سیلوانا، امیرآباد، سرو، سیه چشمه، قره ضیاالدین و ۷۲۷ روستا هم اکنون بر روی خط گسل واقع شده‌اند.
از گسل‌هایی که آذربایجان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، «گسل شمال تبریز» است که فعال‌ترین گسل در آذربایجان محسوب شده و شدیدترین زلزله در آن در سال ۱۱۵۸ هجری شمسی رخ داده است، گسل سد مهاباد که در بخش جنوبی دریاچه ارومیه و شمال شهرستان مهاباد گسترده شده است و گسل سلماس که در نزدیکی شهر سلماس در اثر زلزله‌ای در اردیبهشت ۱۳۰۹ هجری شمسی به وجود آمد از دیگر گسل‌های استان است.
مطابق بررسی‌های انجام شده در حالی است که ۷۰ درصد از ساختمان‌های مسکونی به خصوص در بخش روستایی مقاومت لازم در برابر بلایای طبیعی به خصوص زمین لرزه را ندارند.
بیان این آمار ضرورت توجه به مدیریت بحران در کشور و استان را دوچندان می‌کند اما وقوع سه زمین لرزه در خوی از مهرماه تا کنون و مشکلات متعدد ناشی از آن بار دیگر ثابت کرد در بزنگاه هر بحرانی خلاء مدیریت بحران در کشور نمایان می‌شود؛ موضوعی که کمتر یا اصلاً به به آن توجه چندانی نشده است.
نگاهی به وضعیت شهرها و مناطق زلزله زده خوی و مشکلات متعددی که هنوز گریبانگیر مردم این منطقه شده نشان می‌دهد، مسئولان مربوطه چنان غافلگیر می‌شوند که گویی اولین بار است زلزله آمده و بحران ایجاد شده است.
ضعف مدیریت بحران در خوی و تأثیر منفی آن بر اقدامات
ضعف در اطلاع رسانی درست و به موقع حوادث و بحران به ویژه نبود سخنگوی واحد مدیریت بحران، نبوده داده‌های آماری و بانک هوشمند برای مدیریت پس از بحران جهت ساماندهی اقدامات پس از بحران از جمله توزیع نیازهای ضروری مردم در مناطق محل بحران، عدم بهره مندی کافی و استفاده از بدنه کارشناسی در حوزه مدیریت بحران و سازمان‌های درگیر در بحران، شتاب زدگی و تصمیم‌های نادرست و بعضاً غلط برخی مسئولان در زمان وقوع بحران، توزیع بسیار نامناسب اقلام زیستی و ضروری مردم در همین زلزله اخیر بهمن ماه نشان داد هنوز پای مدیریت بحران در این منطقه لنگ می‌زد تا جایی که این اقدامات بر روی تلاش‌های فراوان، زحمات شبانه روزی برخی مسئولان، نهادهای مردمی، گروه‌های جهادی، خیرین و… تأثیر منفی گذاشت تأثیری که با گذشت بیش از دو هفته هنوز اثرات آن در مناطق زلزله زده خوی به خوبی مشهود است.
با گذشت ۱۷ روز از زمین لرزه ۵.۹ ریشتری در شهر نزدیک ۴۰۰ هزار نفری خوی هنوز مردم در تأمین نیازهای ضروری و اولیه از جمله وسایل گرمایشی، اقلام غذایی، اسکان دائمی و استرس و ناراحتی از شایعه‌های منتشر شده در فضای مجازی رنج می‌برند.
این در حالی است که هر چند در زمین لرزه خوی حجم تخریب‌ها در برخی مناطق شهری و روستایی خوی بالا بود اما در خود شهر خوی بیشتر منازل یا آسیب ندیده یا دچار آسیب جزئی شده‌اند اما وقوع ۳ زمین لرزه از مهرماه تاکنون و شایعه وقوع زمین لرزه‌های بزرگ‌تر موجب شد اهالی همه شهرستان خوی درگیر این بحران شوند.
عدم تشکیل بانک اطلاعاتی جامع و هوشمند که از ضرورت‌های مدیریت بحران به شمار می‌رود در خوی موجب شد در همان روزهای ابتدایی توزیع بسیار نامناسب اقلام زیستی و ضروری مورد گلایه‌های شدید مردم منطقه باشد به طوری که در برخی مناطق زلزله زده و آسیب دیده بسیاری از مردم هیچ اقلامی دریافت نکرده و در برخی مناطق کمتر آسیب دیده مردم چندین بسته از اقلام زیستی را دریافت کنند.
نبود بانک اطلاعاتی جامع و هوشمند بحران مضاعفی برا مدیریت بحران زلزله تبدیل کرد
هنوز با گذشت ۱۷ روز از وقوع زمین لرزه اصلی ۵.۹ ریشتری در خوی با وجود اینکه ۱۱۰ کمپ اسکان اضطراری دایر شده است بسیاری از مردم خوی به دلیل ضعف در مشکلات به شهرها و استان‌های اطراف از جمله سلماس، ارومیه، تبریز و … روانه شده و در برخی مساجد یا منازل شخصی اقوام و یا خیرین ساکن هستند.
مردم ساکن در کمپ‌ها نیز هنوز از نیازهای اولیه و ضروری از جمله، چادر، پتو، اقلام غذایی با وجود سیل کمک‌های دولتی، گروه‌های جهادی، خیرین و گروه‌های مردمی از گوشه گوشه کشور به سمت خوی گلایه مند هستند.
هنوز آمار دقیقی از اینکه چه کسی چه میزان کمک در خوی دریافت کرده به دلیل نبود بانک آماری و اطلاعاتی جامع و هوشمند مشخص نیست، همچنان مردم از وضعیت موجود گلایه مند هستند.
شاید به جرأت بتوان گفت که هماهنگی، مهم‌ترین عنصر مدیریت بحران به حساب می‌آید، موضوعی که نبود آن در مدیریت بحران زلزله خیلی نمود یافت تا جایی که در روزهای ابتدایی این بحران معاون اول رئیس جمهور که به منظور بازدید از این مناطق به خوی سفر کرده بود از روند بسیار نامناسب و کمبود اقلام در بین مردم گلایه کرد، این در حالی که در همان شب وقوع حادثه زمین لرزه وزیر کشور، رئیس جمعیت هلال احمر و رئیس سازمان مدیریت بحران کشور به همراه مسئولان آذربایجان غربی در منطقه حاضر و به مدیریت بحران مشغول بودند.
وجود ضعف مدیریت در بخش‌های مختلف با وجود اقدامات متعدد مسئولان کشوری و استانی در همان روز حتی ساعات ابتدایی زمین لرزه مشهود است، ابعاد این بحران در نگاه اولیه چنان نبود که خود استان از عهده آن برنیاید، اما عدم هماهنگی بین مسئولان، توزیع زیاد در همان روزهای اولیه بدون توجه به داده آماری، تناقض در بیان آمار، نبود سخنگوی واحد در روزهای ابتدایی، غفلت از تأثیر شایعات در خصوص زمین لرزه بزرگ‌تر در فضای مجازی تا جایی پیش رفت که با گذشت ۱۷ روز و عدم تحقق شایعات مردم حاضر به بازگشت خانه‌هایشان نبوده و همچنان در غم آب و نان در کمپ‌ها سرگردان هستند.
نکته‌ای که در بحران زلزله خوی نباید به راحتی از کنار آن گذشت حضور به موقع و خودجوش نیروهای مردمی، گروه‌های جهادی، روحانیون، طلاب، خیرین در مناطق زلزله زده و نیز شهرهای اطراف ارومیه، سلماس و تبریز برای امداد رسانی بود که توانست بخشی از آلام مردم زلزله زده خوی را کاهش داد که ضرورت ساماندهی و مدیریت این گروه‌ها در زمان مدیریت بحران نیز در حوادث و بلایایی طبیعی احساس می‌شود.
آموزش و فرهنگ سازی حلقه مفقوده مدیریت بحران
با توجه به اینکه کشور و آذربایجان غربی جزو مناطق حادثه خیز به شمار می‌روند یکی از مواردی که تاکنون چندان مورد توجه قرار نگرفته است آموزش و فرهنگ سازی در زمینه مدیریت بحران است.
ارائه آموزش‌های تخصصی و عمومی به گروه‌های امداد و نجات و شهروندان، برگزاری مانورهای امداد و نجات برای افزایش آمادگی نیروهای امدادی، جلوگیری از ساخت وسازهای غیر اصولی و غیر مجاز و تجهیز دستگاه‌های امدادرسان به فناوری‌های نوین در افزایش ضریب ایمنی و کاهش آثار و خسارت‌های ناشی از حوادث از ضروریاتی است که باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
ایجاد مرکز تحقیقات و مطالعات، توسعه صنعت بیمه، آموزش و فرهنگ سازی در جامعه از دیگر اقداماتی است که می‌تواند در کاهش و مقابله با بلایای طبیعی در استان مثمرثمر باشد.
هر چند سه زمین لرزه اخیر خوی موجب شد دستور ایجاد مرکز پایش گسل و زلزله نگاری به صورت مستقل و مرکز بزرگ پدافند غیر عامل چند منظوره در شهرستان خوی ایجاد شود خبر امیدوار کننده‌ای که در سال‌های قبل باید چاره اندیشی می‌شد اما شاید ایجاد این مرکز زمینه‌ای باشد تا دیگر شاهد مشکلات ناشی از زمین لرزه در خوی دیگر نباشیم.
آخرین وضعیت شهرستان خوی بعد از زلزله ۵.۹ ریشتری / خوی همچنان بر مدار شایعات
هم اکنون با اینکه از روز یکشنبه ۲۳ بهمن مدارس در ۶۰ درصد از مناطق زلزله زده خوی بازگشایی و بازار و کسبه نیز شهرستان نیز به حالت عادی بازگشته است اما هنوز مردم خوی به صورت کامل به شهر و یا خانه‌هایشان بازنگشته اند و در این زمینه نیز فضای مجازی و شایعات نقش مهمی در ایجاد ناآرامی در این شرایط را دارند اما برای برقراری آرامش کامل نقش رسانه‌های استان از جمله صدا و سیما و خبرگزاری‌های رسمی و فضای مجازی مجوزدار استان غیرقابل انکار است.
همچنان کمپ‌های اسکان اضطراری در شهرستان خوی دایر است و مردم همچنان سرگردان در این کمپ‌ها در پی تأمین نیازهای ضروری و اقلام اساسی هستند، از زمان وقوع زمین لرزه به خصوص بعد از حضور رئیس جمهور و معاون اول رئیس جمهوری تا حدودی روند امدادرسانی و کمک رسانی به مردم زلزله زده این مناطق تسریع یافت اما هنوز برخی از مشکلات به دلیل سرمای هوا از جمله کمبود سرویس‌های بهداشتی در کمپ‌ها، وضعیت نامناسب بهداشتی به خصوص برای کودکان و زنان ساکن در کمپ‌ها با وجود سیل کمک‌های مردمی از سراسر کشور تا حدودی پابرجاست.
هم اکنون مشکلی که تبدیل به بحران دیگر غیر از زلزله در خوی شده است و حجم افراد خواهان چادر را افزایش داد و امنیت روانی جامعه را دچار مشکل کرده است شایعه سازی‌هایی است که برخی کانال‌های تلگرامی بی نام و نشان و بعضی وقت‌ها حتی با نام و نشان در خصوص احتمال وقوع زلزله قوی‌تر به راه انداخته‌اند.
بر اساس مانور این کانال‌های بی نام و نشان در فضای مجازی قرار بود ۱۴ بهمن زمین لرزه‌ای به بزرگی ۸ تا ۹ ریشتر در خوی روی دهد، هر چند ۱۴ بهمن گذشت و این پیش بینی‌ها و شایعات محقق نشد، با وجود گذشت زمان این پیش بینی نادرست، بعد از زمین لرزه هفته قبل جنوب ترکیه که هیچ ارتباطی به گسل خوی ندارد، شایعه سازها دوباره کار خود را آغاز کردند و باز هم تاریخ جدیدی را برای زلزاه منطقه خوی این بار ۲۷ بهمن شایعه سازی کردند.
این موضوع باعث شده حضور، اقدامات و کمک‌های دولتی، گروه‌های جهادی، خیرین و مردمی که به صورت سیل وار روانه خوی شده نیز تا امروز که ۱۷ روز از زمین لرزه خوی می‌گذرد آرامش کامل را به سطح این شهر برگرداند.
اما فارغ از این وضعیت از روز ۶ وقوع زمین لرزه ۵.۹ ریشتری آواربرداری در مناطق زلزله زده آغاز شده و بر اساس وعده مسئولان قرار است تا پایان سال کار آواربرداری در مناطق زلزله زده این شهرستان اتمام یابد.
تزریق کمک‌های بلاعوض، وام و تسهیلات کم بهره بلندمدت، تأمین برخی نیازها برای ساخت واحدهای مسکونی به صورت رایگان از سوی دولت در این میان اقدام امیدوار کننده‌ای برای مردم این منطقه است که با تسریع و شتاب روند بازسازی امیدمی رود در ماه‌های آتی خوی دوباره به روزهای پر آرامش برگردد.
حضور شبانه روزی نیروهای ارتش، سپاه، انتظامی، روحانیون، طلاب، گروه‌های جهادی و امدادرسانی در کنار خدمات رسانی از دیگر اقداماتی است که در خوی توانست بخشی از التیام مردم زلزله زده این منطقه را تسکین بخشد.
۱۱۰ کمپ اسکان اضطراری دایر است/۱۲۰ هزار بسته غذایی در بین مردم زلزله زده توزیع شد
مشکلات مناطق زلزله زده خوی در حالی است که امروز سه شنبه استاندار آذربایجان غربی در نخستین رویداد مدیریت بحران «ایران قوی ۱۴۰۱» که با حضور معاون اول رئیس جمهور و وزیر کشور در تهران برگزار شد، با ارائه گزارشی از روند مدیریت بحران در استان و بویژه زلزله‌های اخیر شهرستان خوی، با قدردانی از حضور و پیگیری رئیس جمهور و مسئولان ارشد ملی، گفت: در جلسات هیئت دولت و سازمان برنامه و بودجه، برای واحدهای مسکونی تخریب شده، ۶۰ میلیون تومان کمک بلاعوض، ۳۰۰ میلیون تومان تسهیلات قرض الحسنه برای واحدهای شهری و ۲۵۰ میلیون تومان تسهیلات برای واحدهای روستایی اختصاص یافت.
محمدصادق معتمدیان ادامه داد: حضور به موقع مسئولین مدیریت بحران در شهرستان و اجرای وظایف دستگاه‌ها ظرف چهار ماه گذشته از ویژگی‌های بارزی بود که در مدیریت بحران کمک بسزایی را انجام داد. خدمات خوبی با همکاری همه دستگاه‌ها ارائه شد و در زلزله هشتم بهمن ماه در کمتر از ۲۴ ساعت موضوع اسکان اضطراری زلزله زدگان اجرایی شد.
وی به تشریح اقدامات امداد رسانی و اسکان اضطراری زلزله اخیر شهرستان خوی اشاره کرد و افزود: ۱۱۰ کمپ با ظرفیت ۱۳۰ هزار نفر در کمتر از چند روز برقرار شد و در حقیقت شهر موقتی در کمتر از چند روز در خوی شکل گرفت، همچنین ۱۲۰ هزار بسته غذایی ۷۲ ساعته در سطح شهرستان در بین زلزله زدگان توزیع شد.
استاندار آذربایجان غربی تاکید کرد: با عنایت دولت در کمتر از یک هفته کمک‌های دولتی به زلزله زدگان داده شد و با توجه به اینکه در خوی ۵۲ درصد مقاوم سازی از پیش صورت گرفته بود، همین موضوع آمار کشته شدگان زلزله اخیر را کاهش داد.
معتمدیان با بیان اینکه تمامی اعتبار اختصاص یافته در زلزله مهر ماه شهرستان خوی از طرف دولت تخصیص داده شد است، گفت: در زلزله اخیر نیز از روز ششم پس از وقوع زلزله مرحله آواربرداری آغاز شده است.
استاندار آذربایجان غربی با تاکید بر ضرورت همکاری و مشارکت مردم در تسریع روند آواربرداری و بازسازی مناطق زلزله زده، افزود: مالکین واحدهای تخریب شده در شهرستان خوی، جهت صدور پروانه به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها مراجعه خواهند کرد و با مدیریت زمان، تلاش می‌شود فرایند بازسازی در ۶ ماه آینده خاتمه یابد.
بی شک تلاش‌ها و اقدامات شایسته دولت و مسئولان کشوری و استانی در سه زمین لرزه خوی غیرقابل انکار است اما بحث در این زمینه توزیع نامناسب به دلیل عدم هماهنگی مدیریت بحران، نبود بانک اطلاعاتی جامع و هوشمند در زمینه توزیع اقلام اساسی و ضروری مردم و نیز عدم اطلاع رسانی صحیح و به موقع از سوی مدیریت بحران در این زمین لرزه بود.
وقوع زمین لرزه خوی و مشکلات بعد از آن هر چند ضعف در مدیریت بحران در استان و به تبع آن کشور را بار دیگر به وضوح نمایان شد اما بر اساس اینکه استان آذربایجان غربی و کشور جزو مناطق حادثه خیر دنیا به شمار می‌رود ضروری است مدیریت بحران به عنوان حلقه مفقوده در دستور اکید مقامات کشوری و استان قرار گیرد.
قانون جدید مدیریت بحران در ۷ فصل و ۲۶ ماده به خوبی تدوین، تصویب و ابلاغ شده فقط کافی با ایجاد هماهنگی‌های لازم این موارد و قوانین به خوبی اجرا شود.
