آوای مرز : قنات ها و کهریزهای شهر مهاباد در عدم ساماندهی و نبود برنامه ریزی مدون از سوی مسئولان، هدر می روند و آب گوارای آنها راهی فاضلاب شهری می شود! در حالی که می توانند در حوزه گردشگری آب و انتفاع عمومی و آبیاری فضای سبز شهری کارآمد باشند اما اکنون به تهدیدی برای بافت فرسوده شهری و زیرساخت ها تبدیل شده است.به گزارش خبرنگار کردپرس، شهر مهاباد، تا پیش از بهره مندی از سیستم نوین آبرسانی شهری، جهت مصارف آب شرب از کهریزها و قنات های پر آب بهره می گرفت. کهریزهایی که هر کدام چندین محله را پوشش می دانند و از مسیر مساجد و گرمابه های قدیمی شهر عبور می کردند، هنوز هم در یادگار افراد مسن شهر باقی مانده اند. اما متاسفانه امروزه، مدیریت شهری به این نعمت طبیعی به عنوان یک مزاحم نگریسته و به جای ساماندهی قنات های شهری، سعی در مسدود کردن سرچشمه و یا انحراف مسیر قنات ها به فاضلاب داشته است!
سال ها است، عدم احیای قنوات شهر، این یادگاران دوران قدیم، به فراموشی سپرده شده است، اما هرازگاهی آب کهریزها سر زنده تر از همیشه از مسیر انحراف داده شده سر در می آورد و دوباره اعلام وجود می کند، ولی باز هم بی رحمانه تر از قبل مسیر آن را مسدود می کنند.
نعمتی گران مایه، که شاید در وقت تنگنا تنها فریاد رس شهر باشند، اما اکنون آب روان و گوارایشان در عدم ساماندهی، نهایتا به فاضلاب شهری ختم می شود. اغلب قنات ها در بافت فرسوده و قدیمی شهر مهاباد قرار دارند و عدم ساماندهی آنها می تواند منجر به ریزش آنها و ایجاد ویرانی شود، با این حال متولیان امر تا کنون نسبت به این موضوع بی اعتنا بوده اند!
این روزها یکی از این کهریزها در محدوده ساختمان شکیل و تازه تاسیس «مهاباد مال»، در خیابان «ساحلی»، به بدترین شکل ممکن در خیابان جاری شده است. در حالیکه سالیان قبل با یک اقدام ساده به سمت رودخانه هدایت می شد، اما تشکیلات عظیم پروژه تجاری «مهاباد مال» علیرغم هزینه های گزافی که در ساخت این سازه به خرج داده است، وجود کهریز و قنات موجود را نادیده گرفته و با این ندانم کاری خیابان «ساحلی»، را با آب قنات شست و شو می دهد.
راهکار آنها برای این قنات، قرار دادن دو لوله خروجی نزدیک ورودی پارکینگ ساختمان است و آب را با فشار زیاد راهی خیابان می کنند. ماشین ها با سرعت از میان این آب رد می شوند و عبور و مرور رهگذران از این خیابان آب گرفته را مشکل تر می کنند.
آب، تمام سطح خیابان را پوشانده و برای رد شدن از کف خیابان کفشهایم خیس شد و مجبور شدم برای رد شدن از عرض خیابان، کمی بالاتر از آن لوله های کذایی بروم. خیابان «ساحلی» حالا با وجود فوران قنات از زیر ساختمان “مهاباد مال”، واقعا به خیابان ساحلی تبدیل شده است!
آب صاف و گوارای قنات، که روزگاری منبع آب شرب مردم این شهر بوده، اکنون تمام کف خیابان را گرفته و عاقبت راه خود را به سمت جوی آب باز می کند در حالیکه در کنار آن درختان خشکیده و تشنه لب خیابان ساحلی مهاباد در انتظار آبیاری هستند.
راننده یکی از تاکسی های خطی خیابان ساحلی وقتی متوجه فیلم برداری من از این وضعیت می شود، رو به من می گوید: «درختان این مسیر بیشترشان خشک شده اند. ماشین شهرداری که مثلا برای آبیاری درختان می آید، شلنگ آب را سریع از روی باغچه ها رد می کند تا زودتر کارش تمام شود در حالی که درختان سیراب نشده اند و آب بیشتر به خورد آسفالت می رود تا پای درختان. روبه روی این درختان تشنه هم، آب قناتی است که دارد کف خیابان و تایر خودروهای عبوری را می شورد».
زن میانسالی هم به ما نزدیک می شود و می گوید: «روز گذشته راکبان چند موتورسیکلت، موتورهای خود را در با این آب می شستند حیف این آب که این گونه هدر می رود و کسی به فکرش نیست!».
دومی، قنات «سید نظام» است که در نزدیکی سه راه «سید نظام» قرار دارد. این قنات در قرن نوزدهم جهت آب رسانی به مسجد «سید نظام» از اراضی پشت تپ تا مسجد سید نظام توسط «سید نظام الدین» حفر شد و مسجد و مدرسه همجوار محل نیز از املاک آن مرحوم اختصاص داده شد. سه پلوسک (مظهر قنات) محل تامین آب بخش بزرگی از شهروندان قبل از احداث سیستم جدید انتقال آب در این بخش از شهر و در جوار مسجد سید نظام بود و خیابان «سید نظام» به نام آن مرحوم و به پاس خدمات وی بعد از انقلاب احیا شد.
در حال حاضر آب این قنات در جوار مجتمع تجاری «اهورا» قرار دارد و از بخت بد یا خوب، این قنات، برای آن دو حوضچه کوچک با فواره ایی ساده ساخته شده، که آب از آن شره می کند و به داخل حوضچه ها بر می گردد. حوض ها که پر می شوند، آب از آن ها سرریز می کند و مازادش از طریق لوله کف حوض ها به جوی خیابانی راه می یابد و اینگونه هدر می رود!
این روزها اما سرعت خروج آب کنترل شده، حوضچه ها کثیف و خزه بسته اند و آب کمی از فواره خارج می شود و دور و بر حوضچه ها و جوی آب کنار خیابان هم از رطوبت موجود خزه بسته و وضعیت بسیار کریه المنظری را شکل داده است.
سایر قنات های شهر هم مسدود شده و راه خروجی آنها منحرف شده است. چند سال پیش یکی از قنات ها که در محدوده بیمارستان شهر قرار دارد با منحرف شدن مسیر از وسط آسفالت تازه بلوار پرستار شهر سردرآورد و موجب ریزش کف خیابان شد و با سرعت هر چه تمام تر سر این قنات هم پوشانده و مسدود شد.
در حالیکه با آب این قنات در سالیان گذشته بخش بزرگی از اراضی بیمارستان شهر به کشت یونجه اختصاص پیدا کرده بود و آبیاری می شد. اما اکنون مسیر قنات به اصطلاح کنترل شده است.
این وضعیت مدیریت و ساماندهی قنات هایی است که می توانستند فارغ از جاذبه گردشگری، توسط شهرداری شناسایی و از آب آنها برای انتفاع عمومی استفاده شود. حتی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مهاباد هم می تواند در همکاری با امور آب ، شهرداری و اداره اوقاف، به بحث گردشگری آب در مهاباد بپردازد. اما متاسفانه وضعیت چندان امیدوار کننده نیست!
مناف یوسفی، کارشناس پیشگیری از بحران جمعیت یاری رسانان زاگروس مهاباد در خصوص وضعیت آب قنات های سطح شهر و روان بودن آنها می گوید: «متاسفانه این قنات ها ساماندهی نشده اند و هیچ ارگانی این موضوع را بر عهده نمی گیرد. در ٣٠ سال اخیر بارها به شهرداری و امور آب مراجعه کرده و درخواست ساماندهی این قنات‌ها را مطرح کرده ام، اما تاکنون پاسخی درخور توجه دریافت نکرده ام!».
او ادامه می دهد: «ارگان‌های مربوطه هم عنوان کرده‌اند که مسیر قنات مشخص نیست! اما باید عرض کنم که مسیر آب واضح و مشخص است قدیم که سازمان امور آبی وجود نداشت و مردم از این قنات‌ها استفاده می کردند تمام حمامها و مساجدی که از قدیم الایام در شهر مهاباد ساخته شدند در مسیر این قنات‌ها بودند از این رو، دسترسی به نقشه مسیر قنات ها مسئله چندان سخت و دشواری نیست این قنات ها نیاز به احیا و ساماندهی دارند. در غیر این صورت این وضعیت می‌تواند به تهدیدی برای مدیریت شهری تبدیل شود».
یوسفی با اشاره به تهدید فیزیکی تنها بیمارستان شهر به دلیل وجود یک قنات در محدوده آن می گوید: «تنها بیمارستان مهاباد که قطب درمانی جنوب استان است، در محلی قرار گرفته که از زیر آن قنات عبور می کند. اگر زمانی این قنات ریزش کند. چه بلایی بر سر بیمارستان مهاباد خواهد آمد؟ آیا مدیریت بحران در این خصوص از خود سوال کرده است که چکار خواهد کرد؟».
امروز هم ساختمان شکیل و عظیم «مهاباد مال» با این مشکل روبه رو است و علیرغم هزینه های گزافی که مهندس این سازه به خرج داده، اما کوچکترین فکری برای قنات در زیر این ساختمان نکرده است.
در حالیکه با برنامه‌ریزی و تدوین راهکارهای مناسب در جهت شناسایی و تکمیل نقشه‌های قنوات شهر مهاباد و استفاده از علوم و تکنولوژی روز برای بهینه سازی آنها در مقیاس کاربردی اعم از فعال، نیمه فعال و متروکه می توان در زمینه چگونگی بهره‌برداری از آنها به ویژه در حوزه آبیاری فضای سبز شهری، کشاورزی تدوین طرح‌های زیباسازی و تفرجی برنامه ریزی کرد.
همچنین ضروری است، اداره راه و شهرسازی مهاباد، در تدوین ضوابط و دستورالعمل‌های شهرسازی و فنی ساخت و ساز در محدوده قنوات طرح کامل و جامع خود را جهت کاهش ریسک در زمان حوادث و بحران آماده کند.
قنات هایی که می توانند به بهترین شیوه توسط شهرداری ساماندهی شده و در امر آبیاری فضای سبز شهری از آنها استفاده شود، اما شنیده ها حاکی از آن است؛ شهرداری مهاباد مدت ها است برای آبیاری فضای سبز شهری از آب تصفیه شده استفاده می کند! در سال کم آبی و تهدید خشکسالی آیا نام این اقدام کفران نعمت نیست؟!
علاوه بر مشکلات موجود و هدر رفت آب قنات ها، در عدم ساماندهی آنها زیر ساخت های شهری هم تخریب می شوند و جالبتر آنکه این وضعیت جلوی دیدگان مسئولان است، اما ترجیح می دهند آن را نبینند!!/.
گزارش و عکس/ تانیا شعفی
