آوای مرز / عبدالسلام معروفی : آذربایجان غربی سرزمین آبی ایران است و میانگین بارش سالانه در این ۲۸۱.۴ مترمکعب است که سال گذشته ۱۸۸.۷ و متوسط دراز مدت ۱۶۹.۵ می باشد که ۴۹.۱ درصد اختلاف سال آبی گذشته و ۶۶ درصد اختلاف نسبت به متوسط دراز مدت است.
کشور ما با مصرف ۷۰ درصدی منابع آب تجدید پذیر در وضعیت بحرانی قرار گرفته و امروزه آذربایجان غربی دیگر از استان های پر آب کشور نبوده و شرایط به وجود آمده جایگزینی فرهنگ سازگاری با کم آبی و همراهی مردم را می طلبد چرا که ادامه این روند عواقب جبران ناپذیری همچون زلزله های شدید و نشست زمین و همچنین پیشروی آب شور به سمت چاههای آب و از بین رفتن کشاورزی در منطقه را در پی خواهد داشت.
سالانه چهار میلیارد مترمکعب آب در استان استحصال می‌شود که به سبب روش‌های مصرف نادرست ۷۰ درصد آن به هدر می‌رود. با افزایش ۷۰درصدی بارش‌ها و نزولات جوی سال آبی امسال در استان آذربایجان‌غربی، میزان بارندگی تجمعی استانی تا عصر دهم آذرماه به ۱۱۰.۹ میلیمتر رسید که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته و میانگین بلندمدت افزایش چشم‌گیری داشته است.
برطبق آمار اعلامی شرکت مدیریت منابع آب ایران وزارت نیرو از ابتدای سال آبی امسال تاکنون ، میزان بارش‌ها ۱۱۰.۹ میلیمتر بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۷۰.۱ درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۴۵.۲ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
برطبق این آمار، بیشترین افزایش بارش‌ها در حوضه آبریز ذاب بوده و میزان افزایش بارندگی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در استان ۷۷.۸ درصد بوده است.
همچنین در این آمار آمده است، میزان بارش‌ها تنها در ماه آذر نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۵۸۶.۴درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۲۳۳.۴درصد افزایش یافته و به ۴۱.۵میلیمتر رسیده است.
در آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران، تراز آب دریاچه ارومیه تا دهم آذرماه با ۰.۰۶ افزایش نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ۱۲۷۰.۳۳ رسیده است.
یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های دولت، تامین زیرساختهای جمعیت روستایی به ویژه تامین آب شرب و بهداشتی روستاییان کشور است. این موضوع به لحاظ اهمیت، جایگاهی بی‌بدیل در حفظ سلامت، کارآمدی ساکنان مناطق روستایی، عدم مهاجرت و توسعه پایدار بخش روستایی کشور داشته و خواهد داشت. طی برنامه‌های پنج ساله توسعه کشور، به‌خصوص برنامه پنجم (ماده ۱۹۴)، توسعه پایدار روستاها به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین اهداف دولت مورد توجه بوده است.
.JPG)
عدم تکافوی تعرفه‌های آب که در مناطق روستایی به شکل حادتری حتی جوابگوی هزینه‌های بهره‌برداری و نگهداری تاسیسات آبرسانی نیز نیست و وقوع خشکسالی‌های مستمر که در عمل منابع آبی کشور را دچار بحران‌های اساسی کرده است، مشکلات بسیاری را در تامین آب پایدار روستاهای کشور ایجاد نموده‌است. عدم توجه جدی به این موارد، افزایش فزآینده معضلات مربوط به بخش روستایی کشور را برای سالیان پیش‌رو، محتمل می‌کند. از سوی دیگر توجه به اهداف برنامه‌ای کشور نیز گوشزد مجددی بر این مهم است به نحوی که مقرر بود طی برنامه پنجم توسعه درصـــد بهره‌مندی جمعیتی روستایی کشور از آب شرب و بهداشت، از ۷۵ درصد به ۹۲ درصد ارتقا یابد که به‌‌رغم تمامی تلاش‌های صورت گرفته، در حال حاضر این شاخص با رشد قابل قبولی روبه‌رو نمی‌باشد. در این ارتباط عمده دلایل عدم تحقق این برنامه موارد زیر است:
- تعدد، پراکندگی و ویژگی‌های پروژه‌های آبرسانی روستایی
- عدم تامین منابع مالی مورد نیاز متناسب با نیازهای توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری لازم طی سالیان گذشته به نحوی که منابع مالی تامین شده برای این بخش، با احتساب تمامی ظرفیت‌های اعتباری فراهم شده، به زحمت تکافوی حفظ وضعیت فعلی تاسیسات آبرسانی روستایی را داشته است
- مشکلات حقوقی و ساختاری شرکت‌های آب و فاضلاب روستایی کشور پس از قرارگیری در فهرست شرکت‌های مشمول واگذاری
- عدم تکــــافوی تعرفه آب‌بهای مصرفی که حتی جبران کننده هزینه‌های بهــــره‌برداری از تاسیسات تامین آب نیز نمی‌باشد
- وقوع خشکسالی‌های ادامه‌دار و ایجاد مشکلات اساسی در افت کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی کشور با توجه به آنکه تامین آب روستاها عمدتا از این منابع صورت می‌پذیرد. روند آبرسانی سیار به روستاها طی سالیان اخیر روندی رو به رشد و تصاعدی داشته و با بروز مشکلات در منابع آبی مورد استفاده برای روستاها تعداد بیشتری روستا نیازمند تامین آب از طریق تانکر می باشند.
پیش از پیروزی انقلاب اسلامی علی‌رغم میلیاردها دلار درآمد نفتی که از فروش روزانه تا ۵ میلیون بشکه نفت به‌ویژه در ۵ سال آخر رژیم پهلوی ایجاد شده بود، دسترسی به آب شرب سالم به‌صورت لوله‌کشی و پایدار برای روستاهای کشور قابل تصور نبود، اما بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، روستاهایی که تا پیش از این در فرآیند توسعه دیده نمی‌شدند، کم‌کم مورد توجه قرار گرفته و به‌فراخور امکانات، توسعه زیرساختهای روستایی کشور آغاز شد.
طی ۴۰ سالی که از بهمن ۵۷ می‌گذرد، هرچه به‌پیش رفتیم موضوع آبرسانی به روستاها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و اکنون بیش از ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار انشعاب آب روستایی در کشور داریم و جمعیتی بالغ بر ۱۸ میلیون روستانشین ایران تحت پوشش شبکه آبرسانی قرار دارند.
هم‌اکنون نیز در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، تکمیل طرح‌های آبرسانی روستایی در بیش از ۱۶۰۰ روستای کشور در حال انجام است.
در مجموع ۳۷ هزار و ۹۵۶ روستای بالای ۲۰ خانوار در کشور داریم که از این تعداد، ۳۲ هزار و ۸۵۵ روستا برخوردار از نعمت آب شرب سالم و پایدار هستند.
تعاریف و سطحبندی روستاها
.png)
به دلیل عمر طولانی پروژه‌های آبرسانی، اغلب شبکهها و تاسیسات آبرسانی روستاها فرسوده شده و نیاز به اصلاح و بازسای دارند. به این منظور در برنامه چهارم توسعه برای ارائه تعریف مشخصی از وضعیت موجود آب شرب روستاها، پس از بررسیهای اولیه و برگزاری جلسات متعدد کارشناسی و هماهنگیهای انجام شده با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، روستاهای بالای ۲۰ خانوار به شرح گروههای زیردسته بندی و معرفی شدند:
- روستاهای سطح یک: روستاهایی که تاسیسات آب شرب آنها حداکثر به میزان ۳۰ درصد مستهلک شده باشد و به لحاظ کمی وکیفی همانند آب شهر مجاور خود می‌باشند
- روستاهای سطح دو: روستاهایی است که تاسیسات آب شرب آنها بین ۳۰ تا۸۰ درصد مستهلک است و به دلیل فرسودگی تاسیسات، میزان هدررفت آب، بالا بوده و تامین آب شرب روستاها را با مشکل جدی مواجه میسازد
- روستاهای راکد: روستاهایی که میزان استهلاک تاسیسات آنها بیش از۸۰ درصد است و تاسیسات آنها در عمل قابل استفاده نبوده و از مدار خارج شده‌اند
- روستاهای فاقد: روستاهایی که اصولا هیچ‌گونه تاسیساتی در آنها ایجاد نشده است.
هزینه‌های آب روستایی کشور
هزینه‌های مورد نیاز در بخش آب روستایی به اعتبارات اجرای طرح‌های توسعه‌ای و بهره‌برداری، نگهداری و بازسازی تاسیسات (سالانه در حدود ۳ تا ۵ درصد هزینه سرمایه‌گذاری اولیه)، تقسیم می‌شود. اعتبارات مورد نیاز توسط دولت یا از طریق تعرفه‌ها، ممکن خواهد بود. تعرفه تامین آب شرب و بهداشت در روستاها به میزان ۵۰ درصـــد تعرفه آب شرب نزدیک‌ترین شهر بوده و عملا نمی‌تواند آنچنان که باید، کلیه هزینه‌های سرمایه‌ای و جاری حوزه آب روستایی را پوشش دهد. در این ارتباط اعتبارات مورد نیاز جهت تکمیل مجتمع‌های آبرسانی روستایی به شرح زیر است:
مجتمع‌های آبرسانی روستایی در دست اجرا در کل کشور
- تعداد ۱۶۰۰ مجتمع
- تعداد روستاهای تحت پوشش ۱۹۰۰۰روستا
- جمعیت تحت پوشش ۳/ ۹ میلیون نفر
- اعتبار مورد نیاز برای اتمام ۷۵۰۰۰ میلیارد ریال
مجتمع‌های آبرسانی روستایی اولویت‌دار
- تعداد ۹۲۴ مجتمع
- تعداد روستاهای تحت پوشش ۱۵۰۰۰روستا
- جمعیت تحت پوشش ۵/ ۷میلیون نفر
- اعتبار مورد نیاز برای تکمیل ۶۲۰۰۰میلیارد ریال
مجتمع‌های دارای اولویت به تعداد ۹۲۴ مجتمع از میان ۱۶۰۰ مجتمع آبرسانی روستایی کشور انتخاب شده‌اند. ملاک انتخـــاب این مجتمع‌ها حداکثر اثربخشی بوده به نحوی که با اجرای مجتمع‌های دارای اولویت، بخش عمده‌ای از مشکلات آب روستایی کشور حل و فصل خواهد شد.
بدیهی است سرعت در تکمیل طرح‌های آبرسانی روستایی، در استقرار جمعیت مولد و توانمند کشور که در روستاها ساکن می‌باشند، نقش بسزایی داشته و از مهاجرت بی‌رویه، حاشیه‌نشینی و خالی از سکنه شدن روستاها جلوگــــــیری می‌کند. نقش ارزشمند روستاییان در حفاظت و صیانت از مرزهای کشور نیز حیاتی و حائز اهمیت می‌باشد.
استفاده از ظرفیت‌های خیرین آبرسان
در کشور اخبار متعددی از اقدامات برجسته و چشمگیر خیرین شنیده می‌شود که به‌عنوان مثال می‌توان به اقدامات موثر خیرین مدرسه‌ساز اشاره کرد. در این راستا یکی از اقدامات بسیار موثر در بخش آب و فاضلاب کشور که طی سالیان اخیر حرکتی شتابان به خود گرفته، تشکیل خیرین آبرسان می‌باشد. به‌ویژه این مهم در مناطق روستایی کشور ظهور و بروز مناسبی داشته و شاهد اجرای طرح‌های متعددی از طریق این ظرفیت خودجوش مردمی می‌باشیم. به این ترتیب طرح‌های آبرسانی به روستا با مشارکت خیرین و با تامین تمام یا بخشی از اعتبار مورد نیاز اجرای طرح، تکمیل و به بهره برداری رسیده و به این ترتیب شاهد ثمرات ارزشمند آن هستیم.
دورنمای آبرسانی به روستاهای کشور
همان‌گونه که پیش‌تر نیز اشاره شد، استقرار جمعیت روستایی کشور در مناطق محل سکونتشان بسیار حائز اهمیت بوده و این در حالی است که طی سالهای اخیر با وقوع خشکسالی‌های پی در پی و ادامه‌دار، مشکلات عمده‌ای در تامین آب شرب روستاها ایجاد شده است. نقش بی‌بدیل جمعیت روستایی کشور در تولید و تامین نیازهای استراتژیک و حیاتی کشور، پایداری، استقرار و صیانت مرزها، عدم مهاجرت بی‌رویه و رشد لجام گسیخته حاشیه‌نشینی در شهرها و عوامل دیگری از این دست، لزوم اتخاذ تدابیر و انجام برنامه‌ریزی‌های کلان برای تامین زیرساختهای اولیه روستاییان را همگام با توسعه پایدار کشور، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار کرده است.
* تأمین آب شرب روستاها از اولویت‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی است
«امیرحسین رقیمی» مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور و مجری طرح آبرسانی روستایی در گفت‌وگو با تسنیم اظهار داشته: بی‌شک جمعیت مناطق روستایی به‌عنوان جمعیت مولد کشور، نقش بسیار بااهمیتی در رشد و تعالی ایران اسلامی داشته و از این رو همواره مورد توجه ارکان مختلف نظام بوده است.
وی افزود: ارایه خدمات زیربنایی به این بخش از جمعیت حایز اهمیت کشور، از جمله اصلی‌ترین رسالت‌های نظام و به‌تبع آن مورد توجه و پیگیری ویژه وزارت نیرو، به‌عنوان متولی دو زیرساخت اصلی آب و برق نیز است.
مجری طرح ملی آبرسانی روستایی تصریح کرد: در این راستا تأمین آب شرب و بهداشتی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین نیازهای بشری به‌صورت مستمر در برنامه کاری وزارت نیرو و مجموعه شرکت‌های آب و فاضلاب روستایی استانی قرار داشته و به‌طور جدی طرح‌های این حوزه، مطالعه و تدارک شده‌اند و در درست اجرا هستند.
وی ادامه داد: تأمین نیازهای اولیه جوامع روستایی و به‌طریق اولی آب شرب و بهداشتی از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده که باعث حفظ و بقای جمعیت روستایی در سکـونت‌گاه‌های فعلی خواهد شد.
رقیمی در تشریح موارد قابل توجه در خصوص تأمین آب شرب روستاهای کشور، گفت: در خصوص اهمیت تأمین آب شرب روستاهای کشور باید گفت که این موضوع به افزایش و ایجاد ثبات در جمعیت روستایی با تأمین آب شرب و بهداشتی به‌عنوان پایه حیات و اساس دین و زندگی، جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه روستاییان به شهرها و جلوگیری از ایجاد مشکلات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و معیشتی ناشی از حاشیه‌نشینی در شهرها، حفظ و بقای جمعیت کنار مرزهای کشور ــ که بی‌شک جمعیت روستایی به‌عنوان صف اول جمعیت مستقر در مرزها نقش کلیدی در امنیت کشور خواهند داشت؛ این مهم به‌ویژه برای دو محور شرق و غرب کشور بسیار مهم و حایز اهمیت است ــ ارتقای سطح سلامت و بهداشت روستاییان و گسترش عدالت اجتماعی و افزایش درآمد و کمک به معیشت روستاییان با تأمین آب مورد نیاز شرب و بهداشتی و بعضاً دام و طیور خانگی روستاییان که در مطالعات طرح‌های آبرسانی روستایی، نیاز آب دام سنگین و سبک روستاییان به‌طور کامل در نظر گرفته شده و محاسبه می‌شود، خواهد انجامید.
وی افزود: بدیهی است که با این اوصاف تأمین آب شرب روستاها از اولویت‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی تلقی می‌شود و به‌طریق اولی جزو سیاست‌های اساسی وزارت نیرو و دولت قرار داشته و اقدامات بسیار مناسبی در این ارتباط طی سالهای اخیر رقم خورده است.
.JPG)
*درحال حاضر ۹۸ درصد روستاهای بالای ۲۰ خانوار استان از آب آشامیدنی سالم وبهداشتی برخوردار هستند
سرپرست شرکت آب و فاضلاب روستایی آذربایجان غربی گفت: درحال حاضر ۹۸ درصد روستاهای بالای ۲۰ خانوار استان از آب آشامیدنی سالم وبهداشتی برخوردار هستند.
علیرضا رضوی در گفتگو با خبرنگاران در محل سالن اجتماعات خانه مطبوعات استان با بیان اینکه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ۵.۴ درصد از روستاهای استان از تاسیسات آبرسانی بهره مند بودند افزود: این میزان در حال حاضر بعد از گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی به ۹۸ درصد رسیده است.
وی با بیان اینکه در طول ۴۰ سال انقلاب اسلامی دو هزار و ۲۶۴ روستا با ۲۹۴ هزار خانوار از نعمت آب آشامیدنی سالم برخوردار شده اند اظهارداشت: بر اساس آمار قبوض هر شهروند روستایی به طور میانگین در طول شبانه روز ۱۷۶ لیتر آب مصرف می کند.
رضوی با اشاره به اینکه در طول ۴۰ سال عمر انقلاب اسلامی دوهزارو ۸۳۸ روستای دارای سکنه استان، دوهزارو ۳۷۶ روستا در قالب ۳۰۵هزارخانوار از آب آشامیدنی سالم وبهداشتی برخوردارهستند عنوان کرد: این درحالی است که درابتدای پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، تنها۵.۴ درصد روستاهای استان شامل ۱۱۲ روستا درقالب یک هزارو۶۰۰ خانوار از آب شرب برخوردار بودند.
سرپرست شرکت آب و فاضلاب روستایی آذربایجان غربی گفت: در طول ایام دهه فجر به ۴۰ روستا با ۱۲ هزار خانوار آبرسانی شدند که برای اجرا وآماده بهره برداری شدن این طرح ها ۱۴۴ میلیارد ریال اعتبار هزینه شده است.
رضوی از کلنگ زنی شش طرح مهم در بخش آبرسانی روستایی خبر داد و خاطرنشان کرد: با افتتاح این طرح ها یک هزارو ۲۴۶ خانوار روستایی استان از نعمت آب آشامیدنی سالم وبهداشتی برخوردار خواهند شد.
وی با بیان اینکه اعتبار در نظر گرفته شده برای طرح های کلنگ زنی را چهارهزارو ۸۰۰ میلیارد ریال عنوان و اضافه کرد: از ۴۶۲ روستای غیربرخوردار استان، ۱۰۵ روستای غیربرخوردار بالای ۲۰ خانوار وجود دارد که از وظایف شرکت آب وفاضلاب روستایی آبدارکردن روستاهای بالای ۲۰ خانوار وسپس مابقی روستاها است.
سرپرست شرکت آب وفاضلاب روستایی آذربایجان غربی درخصوص اقدامات انجام شده برای آبرسانی به این روستاها اظهارداشت: برای بهره مند ساختن روستاهای استان در۴۰ سال گذشته ۷۶۴ حلقه چاه حفر گردیده وضمن آن ۷۴۱ دهنه چشمه بهسازی و ۳۳ رشته قنات نیز لایروبی وبهسازی شده است.
وی، احداث یک هزارو ۶۵۶ باب مخزن ذخیره آب با ۱۴۷هزارو ۲۰۰ متر مکعب حجم، لوله گذاری شش هزارو۸۱۳ کیلومتر شبکه توزیع آب، لوله گذاری چهارهزارو ۹۷۳ کیلومتر خط انتقال آب، واگذاری بیش از۲۸۰هزار فقره انشعاب آب وکیفی سازی مستمر آب با یک هزارو ۵۶ سامانه با مطلوبیت میکروبی ۹۹.۶ درصد ومطلوبیت کلر باقیمانده ۹۸.۵ درصدی را ازجمله اقدامات انجام شده برای آبرسانی به روستاها پس از پیروزی انقلاب اسلامی در آذربایجان غربی عنوان کرد.
رضوی با بیان اینکه قبل از انقلاب درهیچ کدام از روستاهای استان سامانه جمع آوری فاضلاب وجود نداشت، اظهار داشت: درحال حاضر با اقدامات انجام گرفته سه روستای استان از سامانه جمع آوری ودفع بهداشتی فاضلاب برخوردار بوده ودر سه روستا نیز این سامانه ها دردست اجرا هستند.
وی در پایان با اشاره به کاهش نزولات جوی و محدود شدن منابع تامین آب شرب، از مشترکین خواست با استفاده بهینه وصرفه جویی در مصرف آب، شرکت آب وفاضلاب روستایی را در تداوم خدمات رسانی به روستاها یاری نمایند.
بی‌شک یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین زیرساختهای هر جامعه‌ای، تامین آب شرب و بهداشت می‌باشد. به دلیل وابستگی بیش از حد روستاها به منابع آب زیرزمینی کشور و همزمان افت شدید منابع آب زیرزمینی به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی (به‌ویژه در بخش کشاورزی) و وقوع خشکسالی‌های گسترده، عملا بخش عمده‌ای از منابع آب زیرزمینی مورد استفاده برای تامین آب روستاییان کشور، با چالش‌های اساسی روبه‌رو شده است. روی آوردن به ایجاد طرح‌های آبرسانی روستایی در قالب مجتمع‌های آبرسانی روستایی که چند روستا در قالب یک مجتمع به یک منبع آبی پایدار وصل می‌شوند، می‌تواند نقش مهمی در تامین آب پایدار روستاها داشته باشد.
از سوی دیگر تکمیل این مجتمع‌ها به منابع اعتباری بسیار نیازمند بوده و در این راستا حمایت‌های همه‌جانبه تمامی ارکان نظام، به‌ویژه دولت و مجلس ضروری می‌باشد. با یک برنامه‌ریزی دقیق و در صورت تامین اعتبار لازم، طی سه سال می‌توان بحث آب روستایی کشور را به سرانجام مناسبی رهنمون ساخت. شایان ذکر است برنامه ششم توسعه فرصت مناسبی جهت حل و فصل بحث آب روستایی بوده و فرصت مغتنمی پیشروی این موضوع می‌باشد.
