آوای مرز : جمهوری اسلامی ایران در مسیر پیشرفت های صنعتی در دو دهه اخیر گام های بزرگی در زمینه دستیابی به فناوری هسته ای برداشته است.
به عنوان نقطه عطفی در این زمینه در ۲۰ فروردین ۱۳۸۵ (۹ آوریل ۲۰۰۶) خبر دستیابی ایران به فناوری غنی سازی اورانیوم و راه اندازی یک زنجیره کامل غنی سازی در نطنز اعلام شد.
دانشمندان ایرانی موفق به تولید چرخه کامل سوخت هسته‌ای در مقیاس آزمایشگاهی شدند و خبر دستیابى ایران به فناورى غنى‌سازى اورانیوم و راه اندازى یک زنجیره کامل غنى سازى توسط سانتریفیوژهاى ساخت ایران اعلام شد.
در پی این موفقیت دانشمندان و متخصصان کشورمان در دستیابی به نسل جدیدی از سانتریفیو‌ژها در ایران و اعلام آن به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، کشورمان در زمره کشورهای صاحب تکنولوژی در غنی‌سازی اورانیوم محسوب می‌شود و ایران به کشورهای عضو باشگاه اتمی پیوست.
پس از آن با تصویب شوراى عالى انقلاب فرهنگى، به پاس قدردانى از تلاش‌هاى افتخار آفرین دانشمندان جوان ایرانى در دستیابى کشور به فناورى صلح آمیز هسته اى، ۲۰ فروردین مقارن با تکمیل چرخه سوخت هسته ای در تقویم رسمى ایرانیان «روز ملى فناورى هسته اى» نام گرفت.
جمهوری اسلامی ایران مسیر پرفراز و نشیبی را برای دستیابی به فناوری صلح آمیز هسته ای طی کرده است. ایران درسال ۱۹۵۸ به عضویت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درآمد و در سال ۱۹۶۸، پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای (ان پی تی) را امضا کرد که در سال ۱۹۷۰، در مجلس شورای ملی به تصویب رسید.
در مسیر دستیابی ایران به فناوری هسته ای نیز آمریکا در سال ۱۹۶۷، اولین رآکتور تحقیقاتی ۵ مگاواتی آب سبک را به ایران برای تولید رادیو دارو فروخت و شرکت آمریکایی (ای ام اف) این رآکتور را در دانشگاه تهران نصب و راه‌اندازی کرد و تعهد داد که ۲۰ مگاوات سوخت موردنیاز آن را تأمین کند.
سازمان انرژی اتمی اکنون عهده دار این راکتور تحقیقاتی است و میله های سوختی مورد نیاز آن نیز به صورت بومی تولید می شود. از سوی دیگر با توجه به مطالعات صورت گرفته قرار شد که با احداث نیروگاههای هسته ای بیش از ۲۰ هزارمگاوات برق به وسیله انرژی هسته‌ای تولید شود.
طبق برخی گزارش ها، برنامه ایران در سال ۱۳۵۳ این بود که در عرض بیست سال، چرخه کامل سوخت را بومی کرده و ۲۳ هزار مگاوات برق را از طریق ۲۲ نیروگاه هسته‌ای تامین نماید.
در این راستا، قرارداد هایی با آلمان و فرانسه منعقد شد. آلمان در دهه ۱۹۷۰ ساخت دو رآکتور هزار مگاواتی در بوشهر را آغاز کرد، اما باوجود پیشرفت ۸۵ درصدی با پیروزی انقلاب اسلامی، کار را رها کرد.
فرانسه نیز کار احداث رآکتور ۳۶۰ مگاواتی دارخوین را در دهه ۱۹۷۰ میلادی آغاز کرد که البته با ۱۰ درصد پیشرفت ساخت آن را پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران رها کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و برپایی جمهوری اسلامی ایران، آمریکا و شرکای منطقه ای آن تلاش‌های گسترده ای را برای براندازی نظام نوپای جمهوری اسلامی با به کارگرفتن روش‌های مختلف و درنهایت جنگ تحمیلی ۸ ساله صورت دادند که از جمله نتایج آن توقف برنامه هسته‌ای صلح آمیز ایران برای بیش از یک دهه بود.
در سال ۱۳۵۷ با پیروزی انقلاب اسلامی، عملیات ساخت نیروگاههای هسته ای از جانب کشورهای غربی متوقف شده بود و در طول جنگ ایران و عراق تاسیسات موجود به ویژه نیروگاه بوشهر چندین بار مورد حمله هوایی عراق قرار گرفت که در اثر آن آسیب‌هایی به تجهیزات و ساختمان‌های موجود وارد شد، اما از سال ۱۳۶۸ گام‌های نخست برای احیای هسته ای صلح آمیز برداشته شد.
با توجه به امتناع آلمان از تکمیل راکتور هسته ای بوشهر، تهران دیگر گزینه یعنی روسیه را مدنظر قرار داد و در ۱۸ دی ۱۳۷۳ قرارداد تکمیل و راه‌اندازی واحد یک نیروگاه اتمی بوشهر به صورت مشارکتی بین ایران و روسیه منعقد گردید و در مرداد ۱۳۷۷ بار دیگر این قرارداد مورد بازبینی کلی قرار گرفت.
این نیروگاه سرانجام در سال ۱۳۹۰ پس از تست های متعدد وارد چرخه عملیاتی و تولید برق شد.
در سال ۱۳۸۲ جوسازی گروه‌های ضدانقلاب در رسانه‌های غربی مبنی بر تلاش ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای موجب حساسیت اروپا و آمریکا در این مورد شده و به بهانه‌های مختلف سعی در توقف فعالیت‌های هسته ای صلح آمیز ایران کردند، اما ایران در سال ۱۳۸۴ عزم خود را جزم کرده و در ۲۰ فروردین ۱۳۸۵ باوجود تحریم توانست به چرخه کامل تولید سوخت هسته‌ای دست یابد.
دانشمندان و متخصصان ایرانی با دستیابی به نسل جدیدی از سانتریفیو‌ژها و اعلام آن به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران را در زُمره کشورهای صاحب فناوری غنی‌سازی اورانیوم قرار داده و ایران به کشورهای عضو باشگاه هسته ای پیوست.
در زمان دولت هشتم ایران، این دولت چند توافق‌نامه با طرف های اروپایی امضا کرد که به تدریج فعالیت‌ها و مطالعات مرتبط با دانش هسته ای در ایران را به حالت تعلیق درآورد. درسال اول فعالیت دولت نهم جمهوری اسلامی ایران، تهران اعلام کرد، تعلیق داوطلبانه غنی‌سازی به پایان رسیده است و با فک پلمپ، فعالیت‌های واحد «یو سی اف» اصفهان را تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی ادامه می‌دهد.
تداوم فعالیت‌های هسته ای صلح آمیز با توجه به جنگ تبلیغاتی ورسانه ای غرب و متهم سازی ایران به پیگیری برنامه هسته ای نظامی موجب شد تا شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی، مساله هسته ای ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد.
پس از فراز و نشیب های فراوان و ارجاع مساله هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل و تصویب چندین قطعنامه تحریمی، سرانجام پس از مذاکرات متعدد، توافق هسته ای برجام در ژوئیه ۲۰۱۵ بین ایران و گروه ۱+۵ به سرانجام رسید.
در این چارچوب ایران با قبول اعمال برخی محدودیت ها در زمینه فعالیت ها، تاسیسات و مواد هسته ای و افزایش بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی با قبول اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، قرار شد که تحریم های سازمان ملل علیه ایران در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت لغو شوند.
خلف وعده آمریکا در برجام
به رغم حسن نیت کامل جمهوری اسلامی ایران در اجرای تعهدات برجامی خود، اما از همان آغار اجرای برجام، دولت آمریکا بنای ناسازگاری و خلف وعده در زمینه لغو تحریم های یکجانبه خود علیه ایران را در پیش گرفت.
مساله ای که همواره آمریکا آن را موجب نگرانی خود متحدان منطقه ای دانسته توسعه روز افزون توانمندی هسته ای صلح آمیز ایران است. هر چند ایران در در چارچوب توافق هسته ای برجام چند سال به اجرای کامل تعهدات هسته ای و محدود سازی فعالیت‌ها، مواد و تاسیسات هسته ای خود پرداخت، اما پس از خروج آمریکا از برجام در دوره ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» در مه ۲۰۱۸ به اجرای شدیدترین تحریم ها علیه ایران در چارچوب سیاست فشار حداکثری پرداخت.
از سوی دیگربا توجه به عهد شکنی مکرر اعضای اروپایی گروه ۱+۴ در عمل به تعهدات خود، تهران ابتدا در ۵ گام تعهدات هسته ای خود را کاهش داده و سپس در راستای اجرای مصوبه محلس شورای اسلامی، گام های جدیدی در راستای توسعه هسته ای فرا برجامی برداشته است.
از جمله موارد قابل ذکر در این زمینه، غنی سازی ۲۰ درصدی و مطرح شدن امکان غنی سازی ۶۰ درصدی، تهیه اورانیوم فلزی و گسترش تاسیسات و تجهیزات هسته ای است که این مساله بشدت موجب نگرانی واشنگتن و متحدان منطقه ای آن به ویژه رژیم صهیونیستی شده است.
کاهش سطح همکاری ها با آژانس در زمینه توقف اجرای پروتکل الحاقی نیز درچارچوب اجرای مصوبه مجلس شورای اسلامی و در واکنش به اجرا نشدن وعده های اروپا صورت گرفته است. البته ایران اعلام کرده که در صورت اجرای شروط مد نظر خود از جمله لغو تحریم ها و بازگشت آمریکا به برجام آماده اجرای کامل تعهدات برجامی خود است.
«محسن جلیلوند» کارشناس مسائل بین الملل با بیان اینکه مهار توان هسته‌ای ایران برای اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها خیلی مهم است، تصریح کرد: “آمریکایی ها دنبال محدودسازی توان جمهوری اسلامی هستند.”
توسعه هسته ای ایران در راستای اهداف صلح آمیز
هر چند توسعه هسته ای ایران در راستای اهداف صلح آمیز صورت می گیرد، اما آمریکا و متحدان اروپایی اش از آن به مثابه دستاویزی برای متهم کردن تهران به دنبال کردن اهداف نظامی هسته ای استفاده می کنند. این اتهام در سند امنیتی دولت بایدن موسوم به«راهنمای موقت راهبرد امنیت ملی» که درمارس ۲۰۲۱ منتشر شد، بار دیگر تکرار شده و ادعا شده که آمریکا با آن مقابله خواهد کرد.
در مجموع به نظر می رسد، اتهام جدید واشنگتن علیه تهران یعنی تلاش برای کسب توانمندی‌ها و فناوری‌هایی تغییر دهنده «قواعد بازی» از جمله فناوری هسته ای به معنای هراس آمریکا از گسترش و تقویت قدرت ملی ایران در ابعاد مختلف آن است.
«کیتلین جان‌استون» خبرنگار و کارشناس سیاسی استرالیایی می گوید: “سیاست بایدن در قبال ایران همان سیاست ترامپ در باره ایران است.”
آمریکا و شرکای اروپایی آن به همراه رژیم صهیونیستی، بارها ایران را به پیگیری اهداف نظامی در برنامه هسته ای متهم کرده‌اندو حتی این اتهام زنی را در زمان برگزاری نشست های مذاکرات رفع تحریم ها در وین ادامه داده اند.
ایران این ادعاها را رد و تأکید کرده که به عنوان یکی از امضاکنندگان پیمان «ان پی تی» و عضوی از آژانس بین المللی انرژی اتمی، حق دستیابی به فناوری هسته‌ای را برای مقاصد صلح آمیز دارد. ضمن اینکه آژانس نیز در چارچوب گزارش های دوره ای خود در زمان اجرای برجام بارها عدم انحراف برنامه هسته ای ایران را مورد تصریح قرار داده است.
نویسنده: سیدرضا میرطاهر
