موضوع اسکان افراد بی‌خانمان اعم از کارتن خواب و معتاد این روزها بسیار در فضای رسانه‌‌ای مورد توجه است. موضوعی که با انتشار گزارشی در رسانه‌ها درباره هزینه ۲۵ هزار تومان برای سوار شدن در اتوبوس‌های شرکت واحد به منظور فرار از سرمای زمستان به صدر اخبار آمد و در شبکه‌های اجتماعی بازتاب گسترده داشت. در واکنش به این موضوع چند دستگاه اتوبوس (به شکل بخاری روشن و ثابت) در برخی مناطق پایتخت مانند میدان تجریش مستقر شد تا افراد بی‌خانمان شب را آنجا سپری کنند، اما همه می‌دانند چنین نسخه‌هایی برای همیشه کارایی ندارد و شرکت واحد حاضر نمی‌شود برای همیشه اتوبوس‌هایش را موتور روشن در نقاط مختلف نگه‌ دارد.

عکس‌ها و تصاویری که بعد از گزارش مذکور در رسانه‌ها منتشر شد نشان داد همین اتوبوس‌ها هم چندان وضع راحتی برای مسافران بی‌خانمانش ایجاد نمی‌کند چرا که در بین آنها کودکان هم حضور داشتند کودکانی که مجبورند تا صبح به شکل نشسته بر روی صندلی‌های (نه‌چندان راحت) به سر ببرند. بازتاب این اخبار و تصاویر در شبکه‌های اجتماعی موجب شد تا مطالبه‌ای شکل بگیرد مبنی بر اینکه مساجد به عنوان خوابگاه شبانه این افراد مورد استفاده قرار بگیرند.

مطالبه عدالت‌خواهان: در مسجد بخوابند

مطالبه مسجد خوابی با هشتگی به همین نام مطرح شد که این مطالبه بیشتر مورد توجه گروه‌های عدالتخواه بود، برخی طیف‌های مذهبی هم در واکنش به آن تلاش کردند با استنباط از احکام دینی پاسخ‌های منفی به این مطالبه بدهند. از نگاه این کاربران عذر شرعی برای این موضوع وجود دارد البته هیچ‌یک ادعای حرمت شرعی نداشتند.

از نظر موافقان مسجد خوابی هیچ یک از مراجع تقلید به طور قاطع خوابیدن در مسجد را حرام ندانسته‌اند و در قرآن هم آیه‌ای برای این حرمت مطرح نشده است. جست‌وجو در منابع روایی و تاریخی هم به یک پاسخ قطعی نمی‌رسد جز اینکه حضرت محمد (ص) مسجد را به عنوان یک پایگاه اجتماعی می‌دانست . در مقاله‌ای که سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به قلم حسین جوان آراسته با عنوان «کارکرد مسجد در حکومت نبی» (درجه علمی پژوهشی حوزوی) منتشر کرده آمده است: «مسجد» صرفاً محلى براى ارتباط با خدا نبود، ارتباط با جامعه و امت نیز در دستور کار قرار مى‌گرفت و میان «مسجد» و «اجتماع» و امور مربوط به آن پیوندى همیشگى برقراربود. یکى از موفقیت هاى شگفت انگیز پیامبر را باید در همین پیوند «مسجد و مردم» و یا به تعبیرى پیوند «دین و دنیا» از طریق «مسجد»جست و جو کرد.

نویسنده در بخش دیگری می‌آورد: نخستین بیمارستان در اسلام، همان خیمه اى بود که پیامبر به هنگام جنگ خندق براى درمان زخمیان در مسجد مدینه برپاکرد و زنى به نام «رفیده» را براى رسیدگى به حال مجروحان گماشت.

پاسخ منتقدان: مسجد خوابگاه نیست

برخی از کاربران منتقد اسکان موقت افراد بی‌خانمان در مساجد می‌گویند مسجد خوابگاه نیست. به عنوان مثال عبدالله گنجی، مدیر مسئول روزنامه همشهری که رسانه رسمی شهرداری تهران است چنین واکنشی نشان داد. اما موافقان با اشاره به پراکنش وسیع مساجد در سطح شهر تهران می‌گویند هزاران متر مربع مسجد در هر شب خالی است و این فضا می‌تواند با تمهیداتی مانند تهیه اقلام بهداشتی، پتو و… آماده شود تا هر شب مسجدها برای پذیرایی از این افراد مورد استفاده قرار گیرد.

از نگاه موافقان مسجد ظرفیتی دارد که از آن می‌توان برای ارائه مواد غذایی مورد نیاز افراد بی‌خانمان، ارائه دارو و واکسن به این گروه‌ها مورد استفاده قرار گیرد. آنها می‌گویند حضور مستمر این افراد در مساجد و رسیدگی به امور بهداشتی و نظافتی‌شان موجب می‌شود تا آنها در بستر زمان ظاهری مورد قبول جامعه داشته باشند و جلوی طرد آنها به سکونت‌گا‌ه‌های مخفی، غیررسمی و نقاط آلوده همچون سایت‌های جمع‌آوری زباله وضایعات شهری نشود.

البته این ایده چندان باب طبع مخالفان نیست، چرا که آنها حضور افراد بی‌خانمان را موجب به‌هم خوردن نظم مسجد و انتقال بیماری و آلودگی به فضای مسجد می دانند. هرچند برخی این را به وضوح در شبکه‌های اجتماعی نمی‌گویند اما با قراین و شواهدی می‌توان به فرامتن پیام‌شان دست‌یافت. مخالفان مسجد خوابی در مواردی موضوعاتی مانند دزدی و ناامنی در مسجد را آسیب‌های ثانوی چنین اسکانی قلمداد می‌کنند. این دسته از منتقدان با لحنی کنایی می‌گویند چرا چنین ایده‌ای برای مسجد مطرح می‌شود و اگر کسی دلسوزشان است سراغ ادارات و دانشگاه ها برود .
بدیهی است  ظرفیتهای  خالی خوابگاهی و ورزشگاهها و حتی مدارس در ایام کرونایی و زمستان نیز نباید از ذهنها پاک شود .

برخی هم حساب و کتاب می‌کنند که تهران بنابر گزارش‌های خبرگزاری شبستان ۲۰۰۰ هزار مسجد دارد و این تعداد نمی‌تواند برای اسکان همه افراد بی‌خانمان مورد استفاده قرار گیرد. چرا که بنابر گزارش شهرداری تهران در سال ۹۹ پایتخت ایران بیش از ۱۲۹ هزار متکدی و افراد بی خانمان داشت و کل گرمخانه های تهران هم گنجایش قریب به ۳ هزار نفر دارند. بنابراین جمعیت زیادی از افراد بی‌خانمان حتی با وجود اسکان در مسجد و حسینیه‌ها باز بلاتکلیف می‌مانند.

الگو گرفتن از چند مکان مشابه

در بین موافقان گروهی می‌گویند حرم امام رضا (ع) و مسجد راه آهن تهران در ساعتی از روز و شب پذیرای مسافران است و بعضا افراد بی‌‌خانمان هم در آنجا مقیم می‌شوند بدون اینکه مشکلی پیش بیاید. گاهی اشاره‌ای هم به اسکان افراد بی‌خانمان و معتاد در حرم امام خمینی (ره) می‌شود که با موافقت تولیت این حرم چند سالی است انجام می‌شود. البته منتقدان می‌گویند چنین موضوعی قابل تسری به همه مساجد شهری نیست هرچند گروه‌های موافق می‌گویند برای هر مسجد می‌توان ظرفیتی را برای ارائه خدمات در نظر گرفت. در پاسخ برخی خوابیدن سه شبانه روز در مسجد به منظور اعتکاف را از جمله دلایلی ذکر می‌کنند که می‌توان از ظرفیت مسجد برای اسکان موقت افراد بی‌خانمان استفاده کرد.

در این بین برخی سراغ پروژه‌های کلان‌تر و بلندمدت‌تری می‌روند مطالبه ساخت گرمخانه‌های بیشتر، تجهیز سوله‌های شهری و احداث سالن‌های پیش‌ساخته از جمله این خواسته‌هاست. البته ناگفته پیداست این موارد هم نیازمند صرف زمان زیاد و هزینه‌های مالی کلان است و محتمل است دستگاه‌های متولی با وجود شرایط تحریمی خیلی سخت زیربار چنین مطالباتی بروند. اما آنچه نمی‌توان آن را فراموش کرد این است که این شب‌ها بیش از ۱۲۰ هزار فرد بی‌خانمان در تهران مجبورند در سرمای خیابان بخوابند. ممکن است در بسیاری از کلانشهرهای ایران هم چنین وضعی با شدت و ضعف وجود داشته باشد و فراموشی هر یک از شهروندان علاوه بر اینکه مغایر با وظیفه شرعی و اخلاقی است با مسئولیت اجتماعی شهروندی نیز منافات دارد و هرکسی باید در بیان خواست و مطالبه توجه به افراد بی‌خانمان کوشش خود را به خرج دهد.