آوای مرز/ میرزاسعدین داورپناه- الف : وقتی که دمشق از تمامیت ارضی و اخراج اشغالگران می‌گوید، تنها به آزادسازی جولان اشاره نمی‌کند، تغییر وضعیت «اسکندرون» یک آرمان سوری است. استان اسکندرون که در کتب درسی سوریه استان ١۵ کشور نامیده می‌شود، از سال ١٩٣٩ رسما بخشی از قلمرو ترکیه است و استان هاتای نام دارد.
این هم تنها اختلاف مزمن میان ترکیه و سوریه نیست. دهه‌ها پیشتر، بحث بر حق آب فرات جریان داشت و دمشق حتی در مقطعی با ابزار پناه دادن به پ ک ک، چانه زنی‌های خود را پیش می‌برد. در سال ١٩٩٨، وقتی که آنکارا به قدرتنمایی نظامی علیه سوریه متوسل شد، قاهره و تهران پا درمیانی کردند و «توافق آدانا» حاصل آمد. در نتیجه توافقنامه آدانا، سوریه از درخواست‌های خود نسبت به اسکندرون کوتاه آمد. همچنین دولت حافظ اسد قول داد که به «عبدلله اوجالان» مجوز اقامت ندهد. دمشق ضمن تروریستی نامیدن پ ک ک، تعهد سپرد که پایگاه‌های شورشیان را از قلمرو سوریه برچیند. پ ک ک و وابستگان آن، مسئول هزاران قتل هستند و نزد ایران و ترکیه تروریستی دانسته می‌شوند. امریکا و اتحادیه اروپا نیز چنین نظری دارند و بنابراین این گروه تروریستی برای برقرار ماندن، هر از چندی رنگ عوض می‌کند و با پرچمی جدید ظاهر می‌شود.
در مقابلِ دمشق، آنکارا نیز پیرو توافق آدانا متعهد بود که از قلمرو ترکیه، اقدامی علیه دمشق صورت نگیرد، اما نقض کرد. طرفین که قرار بود برای حفظ امنیت مرزی همکاری کنند، اکنون یکدیگر را به آغاز نقض توافق آدانا متهم می‌کنند. بحران داخلی از توان پایبندی دمشق به تعهدات کاست و از آنجا که ترکیه متهم به دخالت در نابسامانی‌ها بود، حفاظت از مرز شمالی سوریه از اولویت های دمشق خارج شد. در نتیجه، گروه‌های ضد ترکیه میدان مناسبی برای سازماندهی یافتند. آنکارا در هیاهوی نخستین، مخاطرات شراکت در تضعیف حاکمیت دمشق را به درستی محاسبه نکرده بود و از دود آتش ستمی که بر آن دمیده بود، غافلگیر شد. تدبیر دمشق به سرعت تاثیر خود را بر امنیت ترکیه نشان داد. مصالحه و آتش بس بی معنی شد و رونق بازار تروریسم در سوریه، بازار امنیت ترکیه را هم به کسادی نشاند. پ ک ک تجدید قوا کرد تا جایی که به غائله کندن خندق و اعلام خودمختاری در چند شهر جنوبی ترکیه انجامید.
سلسله حوادث نیمه دوم سال ١٣٩۴ برای ترکیه بسیار ناخوشایند بود. همزمان با بحران خندق در ترکیه، ی پ گ (یکی از نهادهای سوری و اقماری پ ک ک) طی یک ادغام، اعتباری برای خود دست و پا کرد و تحت نام «قوات سوریا الدمیقراطیه» به اتحاد با ائتلاف غربی در سوریه ملحق شد. روسیه هم به جبهه سوریه لشکر کشید و در بندر و فرودگاه نزدیک به ترکیه استقرار یافت. در نتیجه تشدید ناگزیر فعالیت های نظامی ترکیه، یک هواپیمای روسی ساقط شد و مسکو با آنکارا قطع رابطه کرد. چندی بعد در اسفند ماه همان سال، مسکو ناگهان اعلام کرد که به زودی بخش بزرگ نیروهای روسی را از سوریه خارج خواهد کرد؛ یک روز پس از این اعلام غافلگیر کننده روسیه، ائتلاف چند گروه شورشی به رهبری پ ک ک، برنامه تاسیس کردستان خودگردان در شمال سوریه و مرزهای جنوبی ترکیه را اعلام کرد. نقشه خیالبافانه این قلمرو، شامل اسکندرون به عنوان ساحل مدیترانه‌ای بود.
به عبارتی علاوه بر دمشق، مسکو نیز در مواقع ضروری از ابزار پ ک ک علیه آنکارا استفاده می‌کند. روسیه تاکنون تروریستی بودن پ ک ک را نپذیرفته است و در زمان اخراج اوجالان از سوریه، اولین میزبان آپو بود. واضح است که استفاده ابزاری دمشق و مسکو از پ ک ک، با تحریک غیر مستقیم و میدان دادن به فعالیت این گروه تروریستی صورت می‌گیرد. اما امریکا با پذیرش قسد (قوات سوریا الدمیقراطیه) در ائتلاف ضد داعش، به طریقی دیگر دلِ دوست ناتوی خود (ترکیه) را شکست.
از سوی قسد، عنوان رسمی سوریه (جمهوری “عربی” سوریه) به چالش کشیده می‌شود. همچنین این ماجراجویان مسلح در اتحاد با اشغالگران، پول و سلاح گرفته و توهمات خودگردانی در سر پرورانده اند، لذا هرگز دمشق به این پرچمداران رسمیت نخواهد داد. فارغ از استناد به هر اظهار و تکذیبی، نقش پرچم قسد، همه ادعاهایی را یک جا جمع دارد که ترکیه را آزار می‌دهند؛ ادعای مهندسی سوریه جدید، تاکید بر حق برخورداری از رود پر رنگ فرات و مهمتر از همه نقشه ای که شامل اسکندرون می‌شود.
این تنها جبهه ضد ترکیه در سوریه نیست. منتقل کردن معارضین مسلح به استان ادلب در مجاورت لوا اسکندرون، اهرم فشار دیگری به دست دمشق داده است. آنکارا نیز بر اساس هماهنگی با تهران و مسکو، پایگاه هایی در ادلب دارد و دست بسته نیست. در مرز شمال غرب سوریه، تدابیر دفاعی متعددی از سوی ترکیه اعمال می شود اما اردوغان آنچنان که با تذکر سیل پناهجویان، اروپاییان را تهدید می‌کند، این امکان را نادیده نمی‌گیرد که متاثر از تشدید تنش ادلب، صدها هزار پناهجوی سوری از مرز شمال غربی سوریه وارد ترکیه شوند و ترکیب جمعیت لوا اسکندرون را به سود سوری‌ها تغییر دهند.
در ترکیه هنوز دستگیری های مربوط به کودتای نافرجام ادامه دارد اما آنکارا فرصتی یافت تا دست به کار شود و اهداف عملیاتی خود را تکمیل کند. سرکوب پ ک ک و خارج کردن این ابزار از دست دیگران، یک نیاز فوری برای ترکیه محسوب می‌شود. زمینه چینی اسکان پناهجویان در شمال سوریه، ضمن محدود کردن میدان عمل گروه های ضد ترکیه، بار میزبانی از پناهجویان را هم سبک تر می‌کند. همچنین گسترش سلطه امنیتی، پیش شرط همراهی ترکیه با پاکسازی ادلب است.
طی نا آرامی‌های سال‌های اخیر در عراق، ایران منطقه امنی به عمق ۴٠ کیلومتر بیرون از مرز، جهت تامین امنیت کشور در نظر گرفت و حتی به نهادهای اقماری پ ک ک در بیرون از قلمرو ایران حمله می‌کند. علاوه بر حقوق بین الملل، انصاف حکم می‌کند که نگرانی های امنیتی ترکیه را مشروع بدانیم. البته پذیرش این حق، توجیه کننده اشغال خاک سوریه نیست. اگر مطالبه اسکندرون تضعیف مرزهای بین المللی محسوب می‌شود، لشکرکشی ترکیه به شمال سوریه نیز نادیده انگاشتن حق حاکمیت دمشق است.
مظلوم نمایی و حیله‌گری های پ ک ک نخواهد توانست که اتهام کرد ستیزی علیه آنکارا را معتبر کند؛ انکار ناپذیر است که بخش قابل توجهی از مردم ترکیه (حتی در میان نظامیان) کرد تبار هستند و غالبا به کشور خود عشق می ورزند. اما تامین امنیت مرزی و تعیین تکلیف پناهجویان سوری با وجود تداوم این دشمنی های بی‌رحمانه، دور از ذهن به نظر می‌رسد. لشکرکشی ترکیه حتی از رونق رویای بازگشت اسکندرون به سوریه نخواهد کاست بلکه انگیزه دشمنی سوری ها با اشغالگران را تقویت می‌کند. معتبرترین تعبیر از راه حل را می‌توان در موضع کنونی تهران و مسکو دید. دعوت دو کشور سوریه و ترکیه به تعهدات توافق آدانا، زمینه ساز انصراف سوریه از مطالبه اسکندرون و دست برداشتن ترکیه از تضعیف حاکمیت دمشق خواهد شد. همچنین دو کشور باید که روزی مسئولیت خود در قبال فعالیت گروه‌های مسلح شورشی را بپذیرند و مرز مشترک را ایمن کنند. پیشنهاد بازگشت به توافق آدانا، راه حل عاقلانه ای به نظر می‌رسد که اگر چه نیازمند تلاش بسیار است اما ارزش آزمودن را دارد، شاید که آنگاه «چشمه صلح» بجوشد.
