آوای مرز / دکتر صلاح الدین هرسنی – الف : اگر چه کودتای ۱۵ جولای ۲۰۱۶ ترکیه قدرت و جایگاه یابی رهبران حزب و عدالت و توسعه را در مسیر تازه ای قرار داد، اما با نتایجی که از انتخابات محلی اخیر ترکیه به دست آمد، به نظر می رسد که فضای سیاسی و اجتماعی این کشور فصل تازه ای از تحولات و حوادث غیر مترقبه ای را از جنس همان تحولات فردای کودتا تجربه کند.
معنی و مفهوم این وضعیت و شرایط تازه آن است که ترکیه بعد از انتخابات محلی در شرایط شوک و همچنین نوعی آنومی و ابهام در فضای اجتماعی قرار می گیرد. تحت این شرایط روندها و الگوی کنش اردوغان و هم فکرانش از شدت عمل بیشتری برای واپایش،مهار و هدایت نظام سیاسی برخوردار می‌شود و در مقابل گروه های اجتماعی و ساختار قدرت ارتش و فعالیت احزابی چون: حزب جمهوریخواه خلق،حزب دموکراتیک و حزب خوب قابلیت راهبردی و راهکنشی گذشته برای مداخله در سیاست را اگر چه از دست نمی دهند، اما قطعاً باید خود را برای فضای تقابلی و پر چالشی که از سوی اردوغان و همفکرانش در سپهر سیاست ترکیه فراهم می شود،آماده کنند.
در این راستا، اولین نشانه از الگوهای شدت عمل اردوغان بیش از همه متوجه ائتلاف ملت است که پیروزی چشمگیر آنها سبب شد که زخم بزرگی بر خود شیفتگی رهبران حزب عدالت و توسعه وارد شود. از منظر جناح گرایی، ائتلاف ملت را احزابی چون حزب جمهوریخواه خلق به رهبری کمال قلیچدار اوغلو و حزب خوب به رهبری مرال آکشنر شکل داده اند.
ائتلاف ملت با وجود این احزاب ناخواسته به جهت الگوی عمل و نوع کنش های اردوغان و هم فکرانش به مهمترین اپوزیسیون حزب عدالت و توسعه تبدیل شده‌اند و تلاش کردند که از تمام ابزار ممکن برای شکست برنامه‌های اردوغان و حزب متبوعش استفاده کنند.
در حقیقت خود باوری،تدارک تئوریک و در نتیجه پیروزی چشمگیر و البته غرور انگیز ائتلاف ملت در این انتخابات را باید پاسخی به این نیاز ترکیه وقت حاضر به ویژه حامیان ائتلاف ملت دانست.
در این انتخابات ائتلاف ملت زیر عنوان نیروهای اپوزیسیون توانستند در شهرهای استانبول، آنکارا، ازمیر، آنتالیا و آدانا به پیروزی چشمگیری دست یابند.
طبق گزارش خبر گزاری آناتولی، بینالی ییلدریم، نخست‌وزیر پیشین ترکیه در کسب کرسی شهرداری استانبول از اکرم امام اغلو نامزد حزب جمهوری خواه خلق بازماند. در آنکارا پایتخت ترکیه نیز منصور یواش، نامزد حزب جمهوریخواه خلق توانست بر محمد اوزاسکی نامزد حزب عدالت و توسعه پیروز شود. به این ترتیب، حزب جمهوریخواه خلق موفق شد به ۲۵ سال حضور عدالت و توسعه در پایتخت پایان دهد.
حال در پرتو این پیروزی ها به ویژه در استانبول جایی که اردوغان سالیان دراز شهردار آن بوده و از آنجا تسخیر اهرم های قدرت سیاسی در ترکیه را آغاز کرد، شکست بزرگی برای او و حزب عدالت و توسعه محسوب می شود. تحت این شرایط اردوغان و حزب متبوعش از آنکه می دانند ائتلاف ملت آژیر خطر را برای آنها در آینده سپهر سیاست ترکیه به ویژه در انتخابات پیش‌بینی شده ۲۳ ژوئن ۲۰۲۳ آنهم در یکصدمین سالگرد تاسیس ترکیه نوین به رهبری کمال مصطفی آتاتورک به صدا در آورده است، از همه کار شکنی ها و ظرفیت های ایذایی علیه اپوزیسیون و مخالفان استفاده خواهند کرد.
در شرایط حاضر نیز اولین نشانه ها بابت اقدامات ایذایی مانند اعتراض به نتایج انتخابات از طرف اردوغان، شائبه مهندسی شدن و تقلب در انتخابات از طرف اپوزیسیون، باز شماری آرا و حتی احتمال تکرار انتخابات محلی از طرف رهبران حزب عدالت و توسعه کلید خوره است.
آنسوتر، وضعیت و شرایط سیاسی برای برخی از افراد کلیدی سابق حزب و عدالت و توسعه مساعد نیست. واقعیت های سوابق فعالیت حزب عدالت و توسعه نشان می دهند که کنش ها و الگو های رفتاری اردوغان موجب جدایی بسیاری از نخبگان از بدنه حزب عدالت و توسعه شده است.
در این ارتباط، عبدااله گل رئیس جمهور گذشته ترکیه و احمدداوود اوغلو معمار سیاست خارجی ترکیه سال های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۶ و صاحب دکترین عمق استراتژیک و همچنین علی بابا جان وزیر خارجه سابق ترکیه ترجیح دادند که راه خود را در حزب عدالت و توسعه از اردوغان جدا کنند.
در واقع همین کنش ها و الگوی رفتاری متفاوت اردوغان بود که عبدالله گل، داوود اوغلو و علی باباجان را وادار کرد که به تدریج وارد مدار کنش سیاسی علیه اردوغان شوند. در شرایط حاضر اردوغان مسئولیت بخشی از شکست حزب عدالت و توسعه را در انشقاقی می داند که به وسیله همین سه عنصر کلیدی سابق حزب عدالت و توسعه یعنی عبدالله گل،داوود اوغلو و علی بابا جان ورق خورده است. در شرایط حاضر نشانه ها حکایت از آن دارند که حزبی برای مهار الگوی عمل اردوغان به محوریت همین سه عنصر کلیدی در حال شکل گیری است. در صورت شکل گیری حزب جدید، فضای سیاسی ترکیه نه تنها به نفع حزب عدالت و توسعه بلکه شاهد بیشترین فضای تقابلی و آنتی گونیسم با محوریت اردوغان و حزب جدید خواهد بود.
در عرصه سیاست داخلی نیز فضای سیاسی و اجتماعی ترکیه بعد از این انتخابات محلی چیزی جز پلورالیزه شدن جامعه و خیز برداشتن اردوغان و جهش به سمت نظام سیاسی اقتدار گرا نیست. به ویژه آنکه به خوبی می توان حال و روز او و حزب متبوعش در شکست این انتخابات فهمید و درک کرد.
آنگونه که از شواهد و نشانگان وقت حاضر نظام سیاسی ترکیه پیداست، اردوغان در بطن و ثقل مرکز این نظام سیاسی و به عبارتی نشانه بارز آن است.
به واقع شکست در این انتخابات را باید سکوی پرش اردوغان به سمت یکه سالاری بیشتر و اقتدار گرایی دانست. سطح نازل تسامح با مخالفان، نبود مطبوعات مستقل و آزاد، نبود تکثر گرایی حزبی، انحصار و تک صدایی حزبی، دستکاری و مهندسی کردن انتخابات و خلاصه کردن دموکراسی به چند انتخابات و رفراندوم نمایشی و خلاصه اتکا به نتایج عددی نه تمییزی و موثر آن، و همچنین پاکسازی و تسویه حساب با برخی از نیروهای حافظ سبک زندگی کمالیستی در زمره مکانیسم ها و ابزار هایی است که اردوغان و همفکرانی چون بینالی ییلدریم و چاووش اوغلو از آن برای فراگرد حیات سیاسی ترکیه بهره می گیرند. البته اردوغان در به سخره گرفتن دموکراسی و بر قراری الگو های شبه اقتدار گرایی گاهی پا فراتر می نهد و با تعقیب راهبرد توسعه بحران و توسل به کودتا و هر عامل چالش زای دیگری، در صدد سرکوب مخالفان و دگر اندیشان بر می آید.
در حوزه سیاست خارجی نیز کنش ها و الگو های رهبران حزب عدالت و توسعه به ویژه از سال های ۲۰۱۱ به این طرف نشان داده است که اردوغان و هم فکرانش با تعقیب راهبرد تنش صد با همسایگان به جای تنش صفر،نه راه حلی برای مشکلات منطقه بلکه بخش بزرگی از مشکل منطقه به شمار می روند.
جان کلام آنکه، در نظامی که اردوغان عهده دار رهبری آن است، نه از میراث کمالیسم خبری است و نه از مظاهر لائیسیته. دموکراسی اردوغانی بیشتر مسحور پروپاگاندای او و همفکرانش شده است و اگر گفته شود، پلورالیسم آناتولی، دموکراسی و پرنسیب های آن، مقهور و مغلوب کنش های او و همفکرانش آنهم در آستانه یکصدمین سال میراث آتاتورک شده، سخنی به گزاف و عبث نیست.
*مدرس علوم سیاسی و روابط بین الملل
