آوای مرز / صلاح الدین خدیو : اگر امروز بخواهیم طبقەی کارگر ایران و ” دوستان طبقاتی” آن را به سیاق چپ های قدیم تعریف کنیم، شامل چه گروه هایی می شود؟
لابد غیر از کارگران صنعتی شامل این ها هم می شود: دهقانان در حال مبارزه با تنش آبی، معلمان، دانشجویان، پزشکان عمومی، بیکاران، کولبران، مشاغل کاذب، زنان، دانشجویان و …
طبقەی کارگر و پرولتاریای صنعتی تا این اواخر مفاهیمی پر بسامد در ادبیات سیاسی ما بودند.
پس از فروپاشی شوروی و استحالەی سیاست رادیکال، این مفاهیم جذابیت های پیشین خود را از کف دادند.
روند این افول از دهەی شصت آغاز شد. زمانی که چپ جدید در غرب همگام با جنبش های جوانان، محیط زیست، ضد جنگ و …آرام آرام پرولناریا را رها کرد و به هویت های خردتر چسپید: هویت فردی، جنسی، فرهنگی، زبانی و …
در تناقضی بی امان، این عصیان گران گرچه در داخل عمیقا فردگرا شدند، برای کشورهای دوردست نظیر چین و کامبوج و ویتنام و کوبا و آفریقا به شدت طرفدار انقلاب و پرولتاریا باقی ماندند.
تا این که این کشورها هم همان راه را رفتند و از آن شعارها و آرمان ها دست کشیدند.
تصویر سرمایەداری قرون ۱۸ و ۱۹ که از لابلای عکس های سیاه و سفید و فیلم های صامت و رمان های چارلز دیکنز، ذهنیت جمعی را شکل داده، همواره توام با نکبت و سیاهی بوده است.
در عوض به خود آمدن آن – سرمایه داری – در سال های پس از جنگ دوم جهانی و تاسیس دولت های رفاه در اروپا، نقیض تصویر فوق و یادآور توان خود اصلاح گری آن است.
در سال های اخیر تصویری دیگر نیز خودنمایی می کند: طلوع نئولیبرالیسم و افول دولت رفاه که علیرغم خوش بینی های اولیه خوش اقبال نبود.
گویی سرمایەداری دوبارە به روزهای آغازین خود برگشت و کارگران و فرودستان را در دریایی از نداری و کمبود رها کرد.
هر سه تصویر به نحوی راست هستند. اما بازتاب نئولیبرالیسم در همه جای جهان یکسان نبوده است.
در اقتصادهای توسعه یافتەی غربی، پرستش بازار به فرسایش دمکراسی انجامیده، در حالی که در نظام های غیر دمکراتیک و اقتصادهای در حال توسعه، بازار پرستی افراطی به استقرار سرمایەداری های رفاقتی / دولتی منجر شده است.
این مدل اقتصاد سیاسی، مثلا با سرمایەداری های دولتی کە حکومت های اقتدارگرای قرن بیستم به آن متهم بودند، متفاوت است.
آن زمان یک ایدئولوژی وجود داشت و از مردم خواسته می شد که تا زمان ساختن بهشت موعود توسط آن، بردباری کنند و با کمبودها بسازند.
گرچه نخبگان حاکم از برخی امتیازات غیر معمول بهرەمند بودند، اما فسادهای بزرگ مقیاس در طراز امروز، قابل تصور نبود.
امروز از ایدئولوژی خبری نیست.
طبقەی حاکم با تمهیدات ساختاری، اقتصاد را به تیول خود در آورده و از آن برای پر کردن جیب سردمداران بهره می گیرد.
قدرت نردبانی است که با بالا رفتن از آن می توان به ثروت رسید و سیاست نوعی کاسبی است.
جایی که نه از مشروعیت دمکراتیک خبری هست، نه ایدئولوژی زنده است و نه توسعەی اقتصادی وجود دارد، شور ناسیونالیسم و سیاست خارجی افراطی به روکش مشروعیت بخش اقتصاد سیاسی تبدیل می شود.
تهاجم روسیه به اوکراین و سیاست خصمانەی چین در دریای چین جنوبی ناظر به معنای بالاست.
نکته این جاست که فساد ساختاری جای آرمان های ملهم از ایدئولوژی های پیشین را گرفته.
این جیب و جاه سیاستمداران است که منافع ملی را تعریف و جهت گیری های کلان سیاست را ترسیم می کند.
دوگانەی کارگر و سرمایەدار ترجیع بندی آشنا در ادبیات سیاسی و نظری چپ است، اما با استحالەی سیاست رادیکال و تبدیل آن به سیاست هویت، توان توصیفی خود را از کف داده است.
آیا در سرمایه داری های رفاقتی که دولت کارفرمای عمدە است، می توان از وجود طبقەی سرمایەدار در معنای کلاسیک آن سخن گفت؟
فی المثل نباید میان مفاهیم رانتیر واختلاس گر با سرمایه دار و کارآفرین، یک مرزبندی هویتی و کارکردی برقرار کرد؟
طبعا فرودستان هم در کارگران صنعتی خلاصه نمی شوند و تمام فرودستان را به مثابەی قربانیان باید در نظر گرفت.
آیا رقیب سیاسی یا به تعبیر مارکسیست ها دشمن طبقاتی کارگران، کولبران، سوخت بران و فقرا، سرمایه داران و کارآفرینان اصیل هستند یا ویژه خواران اختلاس گران و دزدها؟
می گویند موتور محرکەی اقتصاد چین نیروی کار ارزان است. اگر در چین حقوق بشر وجود داشت، دستمزدها همچنان پایین می ماند؟
یا اگر در روسیه دمکراسی و رسانەهای آزاد و دستگاه قضایی مستقل وجود داشت، نظام الیگارشیک کنونی می توانست برای تداوم دزدسالاری کشور را به ورطەی جنگ بکشاند؟
این جاست که راه اصلاح اقتصاد و غلبه بر نابرابری ها از مسیر سیاست می گذرد.
هم چنانکه بدون دمکراتیزه شدن ساختارهای سیاسی، نمی توان فساد را مهار کرد.
زمانی راه رهایی از ستم سرمایەداری، انقلاب کارگری پنداشته می شد. اما نجات از یکەتازی فساد تنها با دمکراسی و کثرت گرایی میسر می شود.
