آوای مرز : «بیدمشک» نخستین درختی است که در آذربایجان غربی با عنوان پیام آور بهار به گل نشسته و به فضای سرسبز این منطقه حال و هوای نشاط و شادابی می‌بخشد، درختی که آمدن بهار را نوید می‌دهد.
امسال زودتر از سال‌های قبل درخت بیدمشک در این منطقه به گل نشسته و آمدن بهار طبیعت را به مردم خبر داده است، مردم این منطقه شکوفه‌های بیدمشک را به عنوان پیام آوران شادابی و آرامش می‌دانند و موسم چیدن شکوفه‌های بیدمشک را سرآغاز شکوفایی و سرسبزی طبیعت دل انگیز قلمداد می‌کنند.
در این فصل از سال که بیدمشک‌های بهاری بر روی شاخه‌های درختان می‌درخشند، زنان در مناطق مختلف آذربایجان غربی با استفاده از وسایل و ابزار آلات سنتی که به نی قازان در زبان ترکی معروف است، اقدام به عرق گیری از این گیاه با ارزش می‌کنند.
بیدمشک که در زبان آذری به «بیدمیش» و «پئش پئشا» شهره است، از تیره گیاهان بید است که اندازه آن از بید معمولی کوچک‌تر ولی سنبله‌های آن دارای اسانس معطری هستند، گل‌های بیدمشک پیش از باز شدن برگ‌ها ظاهر می‌شوند و معطرند، در بهترین نوع آن زردی رنگ گل بیشتر است.
بیدمشک معمولاً در مناطق معتدل و مرطوب می‌روید و اثرات درمانی بسیاری دارد، طبیعت گیاه بیدمشک، سرد و تر است و متخصصان طب سنتی آن را مقوی قوای دماغی، قلب، مفرح روح، ملین مزاج، ضد سردرد و دردهای عضلانی، پایین آورنده قند خون و آرام بخش می‌دانند.
در کنار استفاده بانوان آذربایجان غربی از عرق بیدمشک به عنوان شربت گوارا برای پذیرایی از میهمانان نوروزی، عرق بیدمشک، در رفع کم خونی، ناراحتی‌های قلبی و عروقی، تسکین اعصاب و دردهای رماتیسمی مورد استفاده قرار گرفته و «نُقل» سوغات ارومیه نیز با استفاده از این عرق معطر تهیه می‌شود.
شکوفه‌های بیدمشک در آذربایجان غربی طلایه داران بهار هستند
بیدمشک را می‌توان به صورت درختچه‌هایی که در کنار نهرها یا در حاشیه باغ‌های شهرهای آذربایجان غربی بخصوص در شهرهای ارومیه، سلماس و خوی کاشته می‌شود دید، بید مشک با نام آذربایجان غربی بخصوص ارومیه عجین است به طوری که نقل بیدمشک بویژه نوع ابریشمی آن و انواع عرق حاصل از بیدمشک با مصارف درمانی و دارویی شهرت خاصی در کشور و منطقه دارد.
بیدمشک علاوه بر رایحه مطبوع، دارای خواص درمانی زیادی است که اهالی شهرستان ارومیه برای استفاده از خواص درمانی و پذیرایی از مهمانان، عرق آن را در خانه‌ها نگهداری کرده و عرق و نقل بیدمشک به دلیل کیفیت و عطر و طعم مطبوع از قدیم الایام مورد توجه مسافران و گردشگران بوده و در زمان حاضر نیز از جمله اقلامی است که مشتریان زیادی دارد.
با برداشت این محصول کار عرق گیری نیز آغاز می‌شود که در گذشته تمام محصول در خانه‌ها تبدیل به عرق و اسانس می‌شد، در زمان حاضر تعداد زیادی از واحدهای تبدیلی نیز این محصول را خریداری و تبدیل می‌کنند.
غیر از خواص درمانی شکوفه‌های بیدمشک، پوست درخت و برگ‌های آن نیز خاصیت ضد انگلی داشته و جوشانده آن انگل‌ها و کرم‌های معده و روده را از بین می‌برد.
آغاز برداشت شکوفه‌های درختچه بیدمشک از ۶۰ هکتار از اراضی کشاورزی آذربایجان غربی
سرپرست معاونت بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی از آغاز برداشت شکوفه‌های درختچه بیدمشک از حدود ۶۰ هکتار از باغات استان خبر داد و گفت: معمولاً کار برداشت این محصول از اواخر اسفند ماه آغازمی شود و بسته به آب و هوای منطقه حدود ۱۵ تا ۳۰ روز ادامه دارد.
علی دیانتی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه به سبب کاربردهای متفاوت بیدمشک از جمله کارکردهای اکولوژیکی و زیست محیطی، حفاظت منابع خاک، صنعتی، دارویی، خوراکی، زینتی و… می‌توان آن را جزو درختان چند منظوره دانست، افزود: آمار رسمی از سطح زیر کشت و میزان تولید بیدمشک در کشور در دسترس نیست، استان آذربایجان غربی و شهر ارومیه در زمینه تولید بیدمشک و فرآورده‌های حاصل از آن از جمله عرق بیدمشک، نقل، حلوا و… در کشور جایگاه خاصی دارد.
وی با بیان اینکه آمار غیررسمی سطح زیر کشت بیدمشک در آذربایجان غربی حدود ۶۰ هکتار و به صورت حاشیه کاری در کنار رودخانه، باغ و جوی‌های آب است که بیشتر این سطح در شهر ارومیه است، گفت: میزان تولید شاتون نر تازه بیدمشک در آذربایجان غربی حدود ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ تن و تولید عرق بیدمشک استان در سال جاری بیش از ۲.۵ میلیون تن لیتر برآورد می‌شود.
سالانه بیش از ۲.۵ میلیون لیتر عرق بیدمشک در آذربایجان غربی تولید می‌شود
وی با اشاره به اینکه عرق حاصل از این گیاه سالانه بیش از ۲.۵ میلیون لیتر در استان تولید می‌شود، افزود: بیشترین سطح زیرکشت بیدمشک در آذربایجان غربی در شهرستان‌های ارومیه، پلدشت و سلماس قرار دارد و سالانه و در شرایط نرمال، بیش از یک‌هزار تن گل تر بیدمشک از سطح باغ‌های استان برداشت و به بازار عرضه می‌شود.
دیانتی با بیان اینکه یک سوم شکوفه‌های تولیدی بیدمشک توسط واحدهای تبدیلی جذب و فرآوری می‌شود، اضافه کرد: نزدیک به یک سوم دیگر آن نیز در خانه‌ها مصرف و تبدیل به عرق بیدمشک می‌شود و بقیه نیز در مصارف مختلف توسط واحدهای گلاب‌گیری دیگر استان‌های کشور و تهیه نقل بیدمشکی، شیرینی و دسر در قنادی‌های ارومیه کاربرد دارد.
سرپرست معاونت بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی گفت: نقل و عرق بیدمشک ارومیه علاوه بر داخل کشور، مشتریان زیادی در کشورهای همسایه و کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس دارد که مازاد این محصول به این کشورها صادر می‌شود.
دیانتی با اشاره به خواص مهم دارویی درخت بیدمشک گفت: عرق بیدمشک در رفع کم‌خونی، ناراحتی‌های قلبی و تسکین اعصاب کاربرد دارد و دم‌کرده برگ بید مشک نیز برای اسهال خونی و خوردن عرق شکوفه آن برای خفقان گرم و تب‌های گرم نافع است.
۱۲ کارگاه فرآوری بیدمشک در آذربایجان غربی فعالیت می‌کند
دیانتی با بیان اینکه این درختچه عمدتاً به صورت حاشیه کاری در کنار باغ‌ها و مزارع کاشته می‌شود، یادآور شد: بیدمشک، نخستین شکوفه‌ای است که در اواخر اسفند ماه و روزهای قبل از بهار در ارومیه نمایان می‌شود و تقریباً جز محصولات کم هزینه و پر در آمد است.
سرپرست معاونت بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی، تعداد کارگاه‌های صنعتی فعال استان در عرصه فرآوری بیدمشک را ۱۲ کارگاه عنوان و اعلام کرد: صادرات بیدمشک استان اغلب به استان‌های کشورمان صورت می‌گیرد که در کنار این امر به صورت تجارت چمدانی همچون استفاده در نقل و حلوا به سایر کشورها نیز صادر می‌شود.
تهیه عرق از این گیاه به صورت سنتی و همچنین در کارگاه‌ها به صورت صنعتی صورت می‌گیرد به طوری که مصرف عرق بیدمشک در بین مردم شهرستان ارومیه از رونق بسزایی برخوردار است.
بیدمشک بومی منطقه خاورمیانه است و نام علمی آن بید مصری بسیاری از گیاه شناسان منشأ آن را ایران معرفی کرده‌اند. خاستگاه بیدمشک در جهان ایران، جنوب شرقی آناتولی، جنوب شرقی ماورای قفقاز، عراق، افغانستان و پاکستان است و در ایران در مناطق آذربایجان، شمال ایران گرگان، مازندران و گیلان، اصفهان، کرمان، شیراز و یزد می روید.
