آوای مرز : متولیان شهرسازی باید مشخص کنند برای حل مشکل زیرساخت هایی مانند مدرسه در انبوه سازیهایی که به دنبال طرح ملی مسکن انجام می‌شود، چه راهکاری دارند تا تجربه‌های ناموفق قبلی تکرار نشود.
حکایت نوسازی مدارس کشور، حکایت چرخ آسیابی است که همیشه باید بچرخد. یک روز داستان جمع آوری بخاری‌های نفتی از سراسر کشور مطرح می‌شود، یک روز بحث جمع آوری مدارس خشتی و گلی. بحث تعمیرات مدارس و نوسازی مدارسی که هر روز بر سنشان اضافه می‌شود کاری دائمی است و از سوی دیگر گاه زلزله و سیل خسارت‌هایی را به مدارس می‌زند که نیاز به حضور جهادی و نقطه‌ای این سازمان در مناطقی از کشور که متأثر از این حوادث طبیعی هستند را ضروری می‌کند. اینها همه در حالی است که در سراسر کشور گویا هیچ گاه آمار مدارسی که نیاز به تخریب کامل و ساخت مجدد دارند به سمت صفر تمایل پیدا نمی‌کند. حالا این همه کار را بگذارید کنار بحث فرسودگی مایحتاج آموزشی مثل میز و نیمکت و تخته و….، بگذارید کنار این موضوع که یکی از چالش‌های این سازمان با مدارس غیردولتی، انتخاب و معرفی ساختمان‌های غیراستاندارد از طرف موسسین برای برپایی مدرسه است و یکی از وظایف سازمان نوسازی تأیید استاندارد فضای آموزشی است.
مدارسی که قدرت یادگیری را کم می‌کنند
حال بیایید در ذهن خود سری بزنیم به استان‌هایی مثل سیستان و بلوچستان، خوزستان، برخی از مناطق استان کرمان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و یا همین حوالی پایتخت که اتفاقاً از نظر فضای آموزشی جزو محروم‌ترین استان‌های کشور است. سری بزنیم به مدارسی که حتی دو وجب حیاط استاندارد ندارند، مدارسی که دیوارهایش ترک خورده و استرس دانش آموزان و معلمانی که سر این کلاس‌ها درس می‌خوانند و درس می‌دهند، قدرت یادگیری را تحت تأثیر قرار می‌دهد، برگردیم به اخباری از فروریختن دیوار مدارسی که جان دانش آموزی را گرفته است، سر بزنیم به کلاس‌های ۴۰ نفره و اتاق‌های ۲۰ متری که به عنوان کلاس درس دایر است.
روی دیگر ماجرا: کمک‌های خیرین مدرسه ساز در کشور
روی دیگر ماجرا اما این است که در این سفر مجازی ذهنی سردر بسیاری از مدارس را ببینیم. مدارسی که خیر ساز هستند. بعد به شمار خیرین مدرسه سازی فکر کنیم که در گوشه گوشه این کشور مدرسه‌ای ساخته‌اند که شمارشان کم نیست. حتی در دورترین نقطه این کشور که شاید ۵ دانش آموز سر کلاس بروند.
همه این توصیفات و تخیلات در نهایت ما را می‌رساند به سازمان نوسازی و تجهیز مدارس کشور که کار ساماندهی همه این موارد را به عهده دارد و شاید خروجی امروز به ما بگوید حدود ۴۰ درصد مدارس کشور یا نیازمند بازسازی است یا تخریب و نوسازی اما این سازمان طی سال‌های اخیر یکی از سازمان‌هایی است که بیشترین خروجی و کارکرد را داشته است. وزیر آموزش و پرورش که قاعدتاً باید آمار دقیق‌تری داشته باشد می‌گوید ۳۰ درصد از مدارس ما نیاز به توجه دارند، ۱۸ درصد نیاز به مقام‌سازی و ۱۲ درصد نیازمند تخریب و بازسازی هستند. البته آن ۳۰ درصدی که نیاز به توجه دارند مشخص نیست به طور دقیق چه توجهی را نیازمند هستند.
مهرالله رخشانی مهر رئیس سازمان نوسازی مدارس کشور می‌گوید: «سالیانه ۱۳ هزار کلاس درس تخریب و بازسازی می‌شود. البته این مهم به گفته وی با کمک خیرین انجام می‌شود و چه بسا در عدم حضور آنها این کار ناشدنی باشد. بنا به اعلام رخشانی مهر اگر خیّری، ۵۰ درصد اعتبار مورد نیاز برای ساخت یک مدرسه را در شهر و ۳۰ درصد اعتبار ساخت یک مدرسه را در روستا تأمین کند؛ سازمان نوسازی برای تکمیل پروژه با آنها همکاری می‌کند.»
رشد بودجه نوسازی مدارس طی سالیان اخیر
حالا شاید بودجه سال ۹۹ هم یکی از چالش‌های این سازمان باشد؛ هر چند، چند سالی است که اعتبار این بخش از بودجه آموزش و پرورش نه تنها رشد قابل توجهی که صد در صد تأمین اعتبار می‌شود و تخصیص پیدا می‌کند که خود این مسئله نشان از اهمیت موضوع دارد. در بودجه سال ۹۹، برای همکاری این سازمان با خیرین به صورت مجزا ۲ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان ردیف بودجه قرار داده شده است و مقرر شده همین رقم را خیرین نیز پای کار بیاورند تا در نهایت ۵ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان برای ساخت و تجهیز مدارس در کشور از این طریق تأمین شود.
به گفته رخشانی مهر ۵۴۰ هزار کلاس درس در کشور نیازمند تخریب و نوسازی هستند. در استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی و تهران کلاس‌های نیازمند تخریب بیشتری وجود دارد.
به طور کلی اگر نگاهی به بودجه سازمان نوسازی و تجهیز مدارس در سال‌های اخیر داشته باشیم باید گفت که در بودجه سال ۹۶، اعتبار سازمان نوسازی مدارس ۵۴۰ میلیارد تومان و در سال ۹۷ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان بود که این رقم در بودجه سال ۹۸ به ۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان افزایش یافت که جهش قابل توجهی بود و شاید همین امر توانست برخی از مشکلات زیربنایی در آموزش و پرورش را حل کند اما در سال ۹۹ نیز بیش از ۵,۶۰۰ میلیارد تومان این رقم پیش‌بینی شده است که جهشی قابل توجه را نشان می‌دهد (هر چند هنوز این رقم به تصویب نرسیده است).
از سوی دیگر وزیر آموزش و پرورش چندی پیش بود که از واگذاری مسئولیت تعمیرات اساسی ساختمان مدارس به سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس خبر داد. محسن حاجی میرزایی در توییتی نوشت: امروز در اجرای سند تحول، طی مراسمی رسماً مسئولیت تعمیرات اساسی ساختمان مدارس را به سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس واگذار کردم تا معضلی ۴۰ ساله از مدیریت آموزش و پرورش مناطق و شهرستان‌ها حل شود و نقش مدیریت از کارپردازی به کنترل کیفیت آموزشی چرخش کند.
یکی دیگر از نکات مهم را نیز وزیر آموزش و پرورش در لابه لای سخنان خود چندین بار تاکید کرده است که «فضاهایی که به نام مدرسه هستند قطعاً با بناهای دیگر متفاوتند و کارکرد متنوعی دارند زیرا اگر فضا برای سکونت و آرامش بوده، در مدرسه علاوه بر آن، فضای تحول و یادگیری هم است. افرادی که در کار ساخت مدارس هستند، تنها مهندس نیستند زیرا باید از مفاهیم یادگیری هم فهم داشته باشند تا لحظه لحظه زمان و تقویت امر تعلیم و تربیت را به کار ببندند. ارزیابی از نوسازی مدارس تنها استحکام بنا و طول عمر بناها نیست بلکه ارزیابی واقعی این است که چقدر فضاها در تسهیل جریان یادگیری موثر هستند. »
جمع آوری بخاری‌های نفتی و ۲۵ هزار کلاس درسی که زیرساخت گاز ندارند
جمع‌آوری بخاری‌های نفتی دارای علمک گاز موضوعی بود که در راستای استانداردسازی انجام گرفت. در واقع بعد از حادثه شین‌آباد همکاران سیستم‌های غیراستاندارد را احصاء کردند که ۳۶۰ هزار بخاری غیراستاندارد وجود داشت و بنا بر مصوبه دولت چند درصد از عوارض گاز به استانداردسازی سیستم گرمایشی مدارس اختصاص یافت که با این کار تعداد غیراستاندارد از ۳۶۰ هزار به ۱۳۷ هزار بخاری رسید.
همدان اولین استانی است که اقدام به جمع‌آوری سیستم‌های غیراستاندارد کرد به طوری که ۲۴ هزار کلاس درس از ابتدای سال ۱۳۹۸ برداشته شده که بیشترین آن برای استان خراسان رضوی و کمترین برای استان تهران و همدان بود که برنامه‌ریزی روی استانداردسازی آنهاست.
هدف‌گذاری بر این اساس انجام شد که تا ۲۴ هزار کلاس درس ما بدون بخاری نفتی شده‌اند که با احتسابی که شده به ۸۸ هزار کلاس درس رسیده که دارای سیستم غیراستاندارد هستند. در سال ۱۳۹۸ تا به امروز ۵۷۰ میلیارد تومان از عوارض گاز برای این منظور اختصاص یافته است. اما ۲۵ هزار کلاس درسی که زیرساخت گاز ندارند در کشور وجود دارد و هدف سازمان نوسازی مدارس در حال حاضر جمع‌آوری این ۲۵ هزار کلاس است.
یکی دیگر از خبرهای خوش حوزه نوسازی مدارس نیز این بود که امسال در هیأت دولت و لایحه بودجه سال ۹۹ محل عوارض گاز از ۲۰ درصد به ۵۰ درصد خواهد رسید.
مهر الله رخشانی مهر رئیس سازمان نوسازی مدارس کشور در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص وضعیت فعلی مدارس به لحاظ مقاوم سازی، نوسازی و تخریب گفت: سال ۸۲ همکاران ما آمار گرفتند از وضعیت مدارس که ببینند چه میزان از مدارس تخریبی است و چه میزان به مقاوم سازی نیاز دارد و چه تعداد ایمن هستند. بر اساس آمار آن زمان ۷۰ درصد مدارس نیازمند مقاوم سازی، تخریب و نوسازی و ۳۰ درصد نیازمند ایمن سازی بودند. همان زمان از حساب ذخیره ارزی معادل ۴ هزار میلیارد دلار در مدرسه سازی هزینه شد و ۵۰ درصد فضاهایی که نیازمند تخریب و نوسازی بودند کارهایشان انجام شد و باعث شد آمار عکس شود و ۷۰ درصد مدارس ایمن و ۳۰ درصد نیازمند تخریب و بازسازی و مقاوم سازی هستند.
بر اساس آمارسال ۸۲، ۷۰ درصد مدارس نیازمند مقاوم سازی، تخریب و نوسازی و ۳۰ درصد نیازمند ایمن سازی بودند. طی این سال‌ها آمار عکس شود و ۷۰ درصد مدارس ایمن و ۳۰ درصد نیازمند تخریب و بازسازی و مقاوم سازی هستند
وی ادامه داد: الان از آن ۳۰ درصد ۱۸ درصد به مقاوم سازی نیاز دارند یعنی می‌توان سازه را حفظ کرد و ۱۲ درصد مدارس تخریبی هستند.
رئیس سازمان نوسازی مدارس کشور در پاسخ به این پرسش که آیا این بودجه‌ها کفاف حل این مشکل را می‌دهد گفت: ما داریم با اعتبارات سالانه که در بودجه مصوب می‌کنند چند مساله را حل می‌کنیم ولی از این مهمتر این است که با این بودجه در جایی که فضا نداریم مثل منطقه ۲۲ یا منطقه تازه احداث شده نیز باید فضاهای جدید ایجاد کنیم و محل هزینه کرد همین بودجه سالیانه است. بنابراین این بودجه کفاف حل مشکل تخریب و بازسازی مدارس نیازمند را نمی‌دهد. ولی هدف ما این است که در کوتاه مدت این مشکل را حل کنیم.
وزارت راه و شهرسازی طرف انبوه سازان را می‌گیرد
رخشانی مهر با بیان اینکه مساله رشد دانش آموزی را نیز در این میان داریم، بیان کرد: ما هر چه مدرسه جدید بسازیم، در واقع متناسب با رشد دانش آموزی و جبران آن است.
وی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا نگران اجرای طرح ملی مسکن و عدم تعهد تأمین زیرساختهای انبوه سازان نیستیم، گفت: چرا نگران هستیم؟ بر اساس ضوابط شورای آموزش و پرورش انبوه سازی باید زیرساخت‌ها را نیز فراهم کنند ولی ما در منطقه ۲۲ به طور مثال این مشکل را داشتیم که این رخ نداد و یا ۲۴ هزار کلاس درس همین الان در جاهایی که مسکن مهر ساخته شده، کم داریم. در واقع وزارت راه و شهرسازی مخالف این ضوابط ماست چرا که می‌گوید هزینه تمام شده مسکن را بالا می‌برد و برای همین تأمین زیرساخت‌ها از جمله مدرسه را به گردن دولت می‌اندازد و دولت هم توان آن را ندارد. ما با وزارت راه مکاتبه کرده‌ایم که باید تکلیف زیرساخت‌ها در حوزه انبوه سازان مشخص شود.
رئیس سازمان نوسازی مدارس کشور همچنین درباره دستورالعمل جدید وزیر آموزش و پرورش و اینکه آیا در گذشته نیز مسئولیت نگهداری تجهیزات و فضای آموزشی به عهده ادارات کل آموزش و پرورش بود، گفت: یک اختلاف نظری میان سازمان نوسازی و ادارات کل آموزش و پرورش وجود داشت که آنها می‌گفتند وظیفه تأمین و نگهداری مدرسه و تجهیزات نیز با ما است و ما می‌گفتیم با ادارات کل است. بر اساس سند تحول بنیادین که مبنای نظر وزیر آموزش و پرورش نیز بود خوشبختانه این مساله روشن شده و به صراحت گفته شده که مسئولیت نگهداری و تعمیرات جزئی مدارس و تجهیزات به عهده ادارات کل آموزش و پرورش است و تعمیرات اساسی و نوسازی به عهده سازمان نوسازی است.
