مسئله کردهای ترکیه ؛ مثلث « عبدالله اوجالان»، «اردوغان، باباجان، داوود اوغلو» و «جو بایدن»

به گزارش کردپرس، مسئله کردهای ترکیه همواره یکی از موارد مورد اختلاف در این کشور و از مسائل مهم کردهای این کشور بوده است. از جمله ابعاد مهم این مسئله تعریف های متفاوت از اصل مسئله کردها در این کشور بوده است که به همین دلیل، رویکردها و راهکارهای مختلف سیاسی و نظامی برای حل این مسئله هم از جانب کردها و هم از جانب دولت مرکزی در پیش گرفته شده است. از جمله می توان به روند صلح میان دولت ترکیه و پ.ک.ک که در سال ۲۰۱۵ پایان یافت و یا درگیری های نظامی میان دولت و پ.ک.ک که همچنان نیز ادامه دارد اشاره کرد.

خبرگزاری کردپرس برای بررسی این مسئله با دکتر سلیم چویک، پژوهشگر موسسه امور بین الملل و امنیت آلمان مصاحبه کرده است.

دکتر چویک درباره این که چه کسی می تواند مسئله کردهای سوریه را حل کند، به خبرگزاری کردپرس گفت: کسی قادر به حل مسئله کردهای ترکیه است که در این کشور قدرت را در دست داشته باشد. بنابراین اظهارنظر درباره توانایی افرادی غیر از رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه صحبت از احتمالات خواهد بود. اردوغان در گذشته می توانست مسئله کردها را حل کند و قدم های اساسی نیز برداشت اما بعدا از این اقدام عقب نشست. دو دلیل برای شکست اردوغان در حل مسئله کردها وجود دارد که یک دلیل آن سطحی و دلیل دیگر آن به مسائل عمیق تری وابسته است. دلیل سطحی عدم حل مسئله کردها توسط اردوغان به سیاست های انتخاباتی ارتباط دارد؛ اولویت اردوغان برنده شدن در انتخابات است نه پیروی از یک ایدئولوژی و یا اجرای یک سیاست خاص. اردوغان روند صلح با کردها را به خاطر کسب حمایت جنبش سیاسی کردهای ترکیه در رسیدن به کرسی ریاست جمهوری با قدرت نامحدود آغاز کرد. او همچنین انتظار داشت به دلیل گرایش دوستانه حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه نسبت به کردها بتواند بخشی از رای کردها به حزب کردگرای دموکراتیک خلقها را جذب کند. وقتی اردوغان دید که هیچ کدام از انتظاراتش برآورده نشده، به صورتی ناگهانی به روند صلح پایان داد.

این پژوهشگر مسائل ترکیه درباره علت اصلی حل نشدن مسئله کردها افزود: اما دلیل عمقی برای حل نشدن مسئله کردها در ترکیه به تعاریف گوناگون و متفاوت از مسئله کرد در این کشور باز می گردد. برای اردوغان و بیشتر نخبگان دولتی در ترکیه که از روند صلح حمایت کردند، مسئله کردها یک مشکل حقوق بشری محسوب می شود. به این صورت که، اگر دولت به سرکوب کردها پایان دهد و ممنوعیت استفاده از زبان کردی و ابراز هویت کردی را بردارد، این امر به معنای پایان مشکل و مسئله کردها است. بنابراین، رفع ممنوعیت استفاده از زبان کردی و رسانه های کردی زبان برای حل مسئله کردهای ترکیه کافیست. در مقابل آن، بر اساس تعریف جنبش سیاسی کرد از مسئله کردها، این مسئله به هویت سیاسی باز می گردد و حل آن مستلزم به رسمیت شناختن کرد به عنوان یک هویت جمعی در ترکیه است. در پیش گرفتن این راه حل مستلزم رسمیت بخشیدن به زبان کردی و نوعی تقسیم قدرت  از طریق واگذاری قدرت از سوی دولت به ساختارهای دولتی محلی به کردها است. با توجه به این که اولویت اردوغان تجمیع قدرت در دستانش است و اغلب به قیمت از دست دادن رفقای قدیمیش، تقسیم قدرت هرگز برای اردوغان قابل پذیرش نخواهد بود. بنابراین، شاید اردوغان روند صلح با کردها را در نظر داشته باشد، اما تا زمانی که آماده تقسیم قدرت نباشد نمی تواند این مسئله را حل کند.

دکتر چویک درباره تمایل برخی چهره های دیگر سیاسی در ترکیه از جمله احمد داوود اوغلو و علی باباجان برای حل مسئله کردها گفت: در مورد علی باباجان و یا احمد داوود اوغلو، به نظر نمی رسد که هیچ کدام از آنها بتوانند در آینده ای نزدیک در ترکیه به بازیگری کلیدی در حوزه سیاسی تبدیل شود. با این حال، علی باباجان شانس بیشتری برای همراه کردن کردها دارد و هم اکنون هم محبوبیت بیشتری در میان رای دهندگان کرد دارد. در مقابل، مردم سیاست های سرکوبگرایانه احمد داووداوغلو را در زمان نخست وزیری او به یاد دارند. به همین دلیل، علی باباجان اعتبار بیشتری در پرداختن به مسئله کردها دارد. با همه اینها، اگر کسی در ترکیه بخواهد به حل مسئله کردها بپردازد در قدم اول باید در موقعیت حکمرانی قرار گیرد.

پژوهشگر مسائل ترکیه در موسسه تحقیقاتی امور بین الملل و امنیت آلمان درباره نقش و توانایی عبدالله اوجالان، رهبر زندانی پ.ک.ک در حل مسئله کردها به کردپرس گفت: در مورد اوجالان، او نسبت به دیگر رهبران پ.ک.ک قابلیت بیشتری برای حل مسئله دارد. این مسئله با توجه به این که او در زندان است و چیزی برای از دست دادن نداشته و ابزار های لازم برای کسب نتیجه از از هر نوع پلاتفرم صلح را دارد، قابل درک است. با این حال، با این که اوجالان دارای شخصیت برجسته ای بوده و احترام عمیقی در میان جامعه سیاسی کردها دارد، اما او فقط نقش یک رهبر را دارد و اختیار تصمیم گیری در مورد اقدامات پ.ک.ک را ندارد. به همین دلیل، قدرت اوجالان برای حل مسئله کردها در ترکیه کاملا محدود است. حکومت گاهگاهی می خواهد از شخصیت اوجالان برای فرستادن پیامی برای طیف رای دهندگان کرد هوادار پ.ک.ک استفاده کند اما دیگر این حربه کارگر نیست. این رهبری پ.ک.ک در قندیل است که اهمیت دارد نه عبدالله اوجالان. اما بررسی حوادث اخیر نشان میدهد که رهبری پ.ک.ک در قندیل به عنوان مانعی بر سر حل مسالمت آمیز مسئله کردهای ترکیه عمل می کند. در مقابل همه اینها، صلاح الدین دمیرتاش، رهبر سابق حزب کردگرای دموکراتیک خلقها که قدرت سیاسی او فراتر از جنبش سیاسی کردهاست، می تواند در حل مسئله کردها در آینده نقش چشم گیری ایفا کند. به طور کلی باید گفت که هیچ فردی به تنهایی قادر به حل مسئله کردها نیست و این مسئله به تفاهم میان شخصیت های سیاسی اصلی و گروهها در ترکیه نیاز دارد.

توانایی جو بایدن در حل مسئله کردهای ترکیه

دکتر سلیم چویک درباره حمایت جو بایدن، رییس جمهور جدید آمریکا از مسئله کردها در ترکیه گفت: انتظار می رود که جو بایدن به عنوان رییس جمهور جدید آمریکا از یگان های مدافع خلق- نیروهای کرد در سوریه- حمایت کند. من کارشناس مسائل سیاسی آمریکا نیستم اما این مسئله محتمل است. اما آیا حمایت از نیروهای کرد سوریه به معنی کمک به حل مسئله کردهاست؟  این یک داستان کاملا متفاوت و مجزاست. جو بایدن بیشتر متوجه نقض حقوق بشر در ترکیه است و مانند دونالد ترامپ- رییس جمهور سابق آمریکا- گسترش کنترل خاک سوریه از سوی ترکیه را تایید نمی کند. علاوه بر آن، جو بایدن از حضور کردها در مذاکرات بر سر آینده سوریه حمایت می کند. بنابراین، ممکن است جو بایدن بتواند به حل مسئله کردها در سوریه کمک کند اما این بدان معنی نیست که رییس جمهور جدید آمریکا می تواند به حل مسئله کردها در ترکیه و یا هر کشور دیگری کمک کند.

حملات اردوغان به پ.ک.ک و سرکوب فعالان سیاسی کرد ترکیه

 دکتر چویک درباره میزان موفقیت رجب طیب اردوغان در حمله نظامی به پ.ک.ک و سرکوب فعالان کرد در ترکیه به خبرگزاری کردپرس گفت: اردوغان تلاش کرده است از نظر نظامی پ.ک.ک را در عراق و سوریه محدود کند. تنها موفقیت اردوغان در مقابله با پ.ک.ک کشاندن درگیری با پ.ک.ک به شمال عراق و سوریه از طریق ایجاد مناطق کنترل دی فاکتو در این مناطق است. همچنین ارتقا تکنولوژی نظامی در ترکیه و نیز استفاده از پهپادهای نظامی توانسته توازن نظامی را به نفع ترکیه تغییر دهد. از این لحاظ می توان درباره پیروزی نظامی اردوغان بر پ.ک.ک اظهارنظر کرد. اما پیروزی بر جنبش سیاسی کرد مبحث دیگری است. رژیم اردوغان، در مقایسه با هر دولت دیگری در تاریخ ترکیه، بیشترین سرکوب را در مقابل کردها ثبت کرده است. همه شهرداران منتخب حزب HDP از کار برکار شده و بیشتر آنها دستگیر شده اند. همچنین، چندین تن از نمایندگان این حزب به همراه صلاح الدین دمیرتاش، رهبر سابق آن به اتهامات واهی در زندان به سر می برند. اردوغان با این حجم از سرکوب، می خواست حزب HDP را ناکارآمد کند اما این یک پیروزی پرهزینه برای اردوغان بود. این حجم از سرکوب علیه جنبش سیاسی کرد در ترکیه، رای دهندگان کرد را به سمت دیگر احزاب اپوزیسیون در این کشور سوق خواهد داد. ما شاهد این مسئله در انتخابات شهرداریهای سال ۲۰۱۹ بودیم که در آن، به دلیل سوق یافتن رای کردها، نامزدهای اپوزیسیون در شهرهای آنکارا، استانبول و دیگر شهرهای عمده ترکیه برنده انتخابات شدند.

تو به تضعیف پایگاه اجتماعی اردوغان اشاره کرد و گفت: علاوه بر آن، پایگاه رای حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه هر روز نسبت به حمایت از آن اهمال می ورزد. آراء حزب AKP در جریان انتخابات شهرداریهای سال ۲۰۱۹ در شهر استانبول و در مناطق کردنشین این شهر ریزش زیادی کرد. بنابراین، می توان گفت که سرکوب گسترده اردوغان علیه کردها به یک تهدید برای آراء این حزب تبدیل شده است. اردوغان از این امر آگاه است اما از ترس از دست دادن آراء ناسیونالیست های ترکیه، نمی تواند کاری انجام دهد. بنابراین، اردوغان در وضعیت سخت و دشواری قرار گرفته است.

آیا همچنان امید به صلح وجود دارد؟

دکتر چویک درباره از سر گیری روند صلح دیگری با کردها در ترکیه بویژه از طرف اردوغان افزود: رجب طیب اردوغان سیاستمداری به غایت عملگرا و منعطف است. اگر اردوغان به این نتیجه برسد که آغاز روند صلح دیگری می تواند آراء مورد نیاز اورا تامین کند، بدون درنگ روند صلح دیگری را آغاز خواهد کرد. همان طور که قبلا توضیح دادم، او به رای کردها نیاز دارد و در نتیجه روند صلح دیگری را نیز در نظر دارد. با این حال موانع زیادی برای این کار در پیش دارد.

پژوهشگر مسائل کردها و ترکیه به موانع بر سر راه از سرگیری روند صلح با کردها در این کشور اشاره کرد و گفت: قبل از هر چیز، اردوغان خود را بیش از حد به برنامه راست افراطی ترکیه وابسته کرده است. او فقط به دلیل حمایت راست گرایان افراطی حزب حرکت ملی ترکیه یا MHP اکنون در راس حکومت قرار گرفته است. اردوغان بدون حمایت حزب حرکت ملی قادر به جذب ۵۰ درصد آرا  در انتخابات ریاست جمهوری و نیز کسب اکثریت در پارلمان این کشور نبود. بنابراین، حزب عدالت و توسعه و حرکت ملی ترکیه، در کنار برخی احزاب کوچکتر دیگر، ائتلاف مردم را تشکیل داده اند. اردوغان برای این که گشایش دیگری در مسئله کردهای ترکیه بوجود آورد، باید این ائتلاف را راضی کند. در غیر این صورت، ائتلاف موجود از هم خواهد پاشید. انتخاب دوم غیرممکن به نظر می رسد. میان حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی، در چند سال گذشته نوعی همزیستی بوجود آمده است و پایگاه رای حزب حاکم عدالت و توسعه به سمت ناسیونالیسم ترکی سوق پیدا کرده است که نتیجه تشکیل دولت تمامیت خواه و پروپاگاندای دولت کنونی است. تغییر دادن این موقعیت و بازگشت به روند صلح از نظر سیاسی خیلی خطرناک است.

دکتر چویک درباره پیش شرط موفقیت اردوغان در آغاز روند صلح دیگری با کردهای ترکیه گفت: اردوغان تنها زمانی به روند صلح با کردها باز می گردد که بتواند ائتلافش را متقاعد کند و حمایت و تایید آنها را به دست آورد. با توجه به این که این مسئله کاملا غیرقابل تحقق است به نظر نمی رسد که روند صلح در ترکیه در آینده ای نزدیک تکرار شود. اردوغان به جای آن، در کوتاه مدت اقدام به تاسیس احزاب کردی جدید خواهد کرد. این احزاب پیرو سیاست های ناسیونالیستی افراطی دولت بوده و در نتیجه در داخل همان ائتلاف مردم خواهند ماند. بنابراین، اردوغان برای حفظ ترکهای ناسیونالیست و کردهای ناسیونالیست تحت امر ائتلاف مردم تلاش خواهد کرد. این احزاب می تواند به خاطر کردهای ناامیدی باشد که به حزب حاکم عدالت و توسعه رای داده اند. حداقل این مسئله می تواند یک بازی از طرف اردوغان باشد.