معنای نوروز و مفهوم گووَند

آوای مرز : سیداد شیرزاد در یادداشت زیر که در اختیار خبرگزاری کردپرس قرار داده است، با اشاره به اینکه نوروز کردی بیشتر از آن که جشنی خانوادگی در محدوده‌ی دید و بازدید خانوادگی باشد، میتینگی اجتماعی و عبادتی معنوی است، به نقش گووند کردی در این آیین می پردازد و می نویسد: هر دستی که در دست دیگر تنیده می‌شود رشته‌های پیوند و تعلق به هویتی خاص و فرهنگی ویژه را در هم می‌تَنَد رشته‌هایی که از گذشته‌ای مشترک شروع و در سرنوشتی مشترک در حالِ حاضر، غلیان می‌کند و اراده‌مندانه راه اشتراک در سرنوشت در آینده را بنا می‌نهد.

انسان از زمانی که از طبیعت جدا شده، به دنبال تعریفی از کیستی و هویت خود بوده است. تبیین کیستی و هویت انسان، اغلب در برابر سایر دسته‌های انسانی بوده است. یعنی انسان‌ها مختصات هویتی و شناسه‌ای خود را با ایجاد، انتخاب و برجسته‌سازی نقاطی که بین گروهی خودی، مشترک بوده و در عین حال متفاوت از دیگرانی باشد که خودشان را در برابر آنها تعریف می‌کنند.

توتم‌ها به شهادت و باور فروید، نقش همین نقطه اشتراک را در جوامع ابتدایی انسان بازی کرده‌اند. باور به یک توتم (مثلاً یک خرس، گوزن یا عقاب) به عنوان نیای مشترک یک قبیله، همین کارکرد را داشته است.

احساس تعلق به یک قبیله (جامعه) با باور به توتم آن پایه‌ریزی شده و با شرکت در مراسم و مناسک خاص آن جامعه، بازتولید و با تأیید دوباره و چندباره، تعمیق و با تأکید هر ساله و همه ساله به سان امضای قرارداد اجتماعی ناخودآگاه و ضمنی آن جامعه متجلی ‌شده و می‌شود.

فروید در کتاب توتم و تابو بر این باور است که مردم قبایل ابتدیی هر یک توتم خاص خود را داشته‌اند. این توتم در شخصیت یک حیوان و گاه یک گیاه حلول می‌کرد. به باور این جماعت، پدر و نیای مشترک آنها بعد از مرگ، خود را در کالبد حیوان درآورده تا از موجودیت و هویت آنها در مقابل طبیعت وحشی و سایر قبایل متفاوت و گاه متخاصم دفاع و صیانت کند. دفاع از موجودیت غالباً در مقابل طبیعت و خطرهای زندگی محیطی بوده و دفاع از هویت و ایجاد انسجام درونی، غالباً در مقابل سایر قبایل و جوامع بوده که دارای توتمِ (نیای مشترکِ) دیگری بوده‌اند بنابراین و به صورت طبیعی و بدیهی با آنها دارای تاریخ، سرگذشت و همچنین سرنوشت و آینده‌ای متفاوت بوده و خواهند بود.

یکی از مراسمی که برای اعضای قبیله (جامعه)، احساس و باور تعلق به آن جامعه را ایجاد و بازتولید می‌کرد مراسم شرکت در جشن خوردن گوشت پدر یا نیای مشترک بود. این مراسم هر ساله در بین جوامع ابتدایی با جدیت و حساسیت با مناسک و روال خاص هر قبلیه اجرا می‌شد. نیای مشترک که نماد و نشانه ریشه‌های مشترک و واحد، خون و نژاد مشترک و واحد و همچنین سرنوشت مشترک و واحد بود با حلول در شخصیت یک توتم، تبلور همه این باورها و کارکردهای اجتماعی و فرهنگی بود.

اصولاً شکار و کشتن حیوانی که توتم هر جامعه‌ای بود برای اعضای آن ممنوع و حتی از نظر آنها غیرممکن بود و با شدیدترین واکنش‌ها مواجه می‌شد اما در مراسمی سالانه، هر قبیله با قربانی کردن همان حیوانِ توتم خود، مراسمی را تدارک می‌دید و ضیافتی با شرکت همه اعضا به صرف گوشت و خون پدر را ترتیب می‌داد.

این تناقض ظاهری در ممنوعیت و عقوبت شکار و کشتن پدر (حیوان توتم قبیله) در تمام طول سال که با مشروعیت و تقدس قربانی کردن و خوردن گوشت و خون پدر در مراسم سالانه به تقابل می‌نشست فقط ظاهری بود. این تناقض با ظرافتی غریب حل می‌شد. در واقع هر قبیله با کشتن پدر و قربانی کردن هر ساله او ضیافتی را ترتیب می‌داد تا همه اعضای جامعه با خوردن از گوشت و خون پدر، دارای پیوندی مشترک و غیرقابل گسست شوند. آنها بر این باور بودند که خون مشترک و پیوند خونی، نه با زاده شدن از یک پدر و مادر و نه با تولد در یک قبیله، بلکه با خوردن از گوشت و خون نیای مشترک و پدرشان حاصل می‌شود و پدر با تبلور در کالبد آن حیوان، امکان بازتولید خون مشترک برای نسل‌های آینده را نیز با قربانی کردن خود و در اختیار قرار دادن خود برای اعضای قبیله و فرزندان خود فراهم می‌آورد.

باور به زاده شدن ترک‌ها از گرگ در بین قبایل ترک و سایر باورهایی از این دست بین دیگر مردمان جهان مانند سرخپوستان، ریشه در همین دوران از زندگی بشر دارد.

با رشد و گسترش آگاهی انسان، بسترهای مادی و معنوی زندگی اجتماعی دگرگون شدند و باورها و اعتقادات نیز دچار تحول و دگرگونی شد. جشن‌ها و مناسک اجتماعی در هر جامعه‌ای در حال حاضر نیز علی‌رغم تفاوت‌های ظاهری، هنوز همان کارکرد و نتایج را با تغییراتی بسته به شرایط خاص سیاسی، اقتصادی و تکنولوژیک داراست.

عید قربان، دگرگون شده‌ی مناسک قربانی پدر و نیای مشترک است که به عنوان توتم پرستیده، نیایش و قربانی و خورده می‌شد. مراسم حج، جشن نوروز و بسیاری از دیگر مراسمی که ریشه در تاریخ و فرهنگ ملل دارد دارای چنین پیشینه‌ای در گذشته و چنان کارکردی در اکنونِ جوامع است.

نوروز در بین کردها با وجود اشتراکاتی که با سایر مردم خاورمیانه و خصوصاً ایرانیان و آریایی‌ها دارد ویژگی‌ها و تفاوت‌های خاص خود را نیز دارا است. نوروز در کنار گووَند یا دیلان (واژه رقص دارای انطباق کامل با گووَند نیست و از دال رقص کردی، مدلول کامل گووَند با آن پیشینه تاریخی و این کارکرد اجتماعی، متبادر و نتیجه‌گیری نمی‌شود)، دو مورد از مراسم و مناسکی هستند که دارای کارکردی اجتماعی و فرهنگی در بین کردها هستند.

در واقع برگزاری نوروز به شکلی که در بین کردها مرسوم است هم‌زمان که تعلق کردها به دایره فرهنگی گسترده‌تری را نمایان می‌سازد تفاوت‌های جامعه کردی از هم‌تباران و هم‌قطاران تمدنی همراه خود را نیز گزارش می‌دهد. تلاقی نوروز و گووَند، چنان هیجان و نیرویی را در جامعه کردی آزاد می‌کند که همان کارکرد قربانی کردن پدر و خوردن از گوشت و خون او جهت تولید خون مشترک در رگ‌های همه فرزندان را دارد. هر پایی که در جشن نوروز با همراهی و هماهنگی سایر اعضا بر زمین کوفته می‌شود لقمه‌ای از تن قربانی شده‌ی پدر است که وظیفه تولید خون مشترک در کالبد برادران و خواهران را به جا می‌آورد. هر دستی که در دست دیگر تنیده می‌شود رشته‌های پیوند و تعلق به هویتی خاص و فرهنگی ویژه را در هم می‌تَنَد رشته‌هایی که از گذشته‌ای مشترک شروع و در سرنوشتی مشترک در حالِ حاضر، غلیان می‌کند و اراده‌مندانه راه اشتراک در سرنوشت در آینده را بنا می‌نهد.

کارکردی که جشن نوروز و گووَند برای کردها دارد هم‌شأن و همپایه‌ی مراسم حج و قربانی کردن در بین مسلمانان و عاشورا برای شیعیان است. شرکت در چنین مراسمی، صریح‌ترین امضای ضمنی قرارداد اجتماعیِ ضمنی‌ای است که با اراده شرکت‌کنندگان این مناسک، تأیید شده و تداوم می‌یابد.

 نوروز کردی بیشتر از آن که جشنی خانوادگی در محدوده‌ی دید و بازدید خانوادگی باشد میتینگی اجتماعی و عبادتی معنوی است که روان‌ها را در مسیری خاص اجتماعی می‌کند و بدن‌ها را در جهتی ویژه به کار می‌گمارد تا کلیتی را خلق کند که سنگر دفاع از آن بدن‌ها و روان‌ها و تضمین تداوم بقای آنها باشد. نوروز و گووَند حتی بیشتر از زبان و لباس یا سایر مشترکات فرهنگی و هویتی در بین کردها از قزاقستان و قرقیزستان گرفته تا سراسر کردستان، مشترک است و نقشی بی‌بدیل در احساس تعلق به این هویت را بازی می‌کنند. نوروز کردی با برگزاری ویژه‌ای که دارد در کنار گووَند اصیل کردی، رشته تسبیحی است که هویت کردی را از گذشته به آینده می‌دوزد و پیوند می‌زند.