انتخاب شعار «تنها یک زمین» به عنوان شعار امسال در روز جهانی محیط زیست تأکید می کند که زمان رو به اتمام بوده و طبیعت در حالت اضطراری است. به گفته سازمان ملل بشریت از منابع جهان سریع تر از آنچه که به طور طبیعی بازیابی می شود، استفاده می کند. باتوجه به این موارد در حال حاضر تغییرات آب و هوایی و پیامدهای آن بیشترین توجه جامعه جهانی را در پی داشته است.
امروزه بحران زیست محیطی از جمله بحران های حیاتی در جهان است و هر کشوری برای حفاظت از محیط زیست خود برنامه ها و راهکارهایی دارد؛ در این میان گرچه کشور ایران که در زمره کشورهای خشک و نیمه خشک قرار گرفته و با بحران بی آبی و تغییر اقلیم و مشکلات محیط زیستی روبرو است اما برنامه اساسی برای حفاظت از محیط زیست آن گونه که باید ندارد.
آن طور که کارشناسان می گویند با نگاهی به وضعیت محیط زیست ایران متوجه می شویم که همه فاکتورهای زیست محیطی در این کشور در بحران و آشفتگی به سر می برند. جمعیت ایران بدون توجه به ظرفیت ها و منابع آن افزایش یافته و به تبع آن ردپای اکولوژی هم افزایش چشمگیری داشته است.
بررسی ها نشان می دهد در چهل سال اخیر بیش از ۲۰ میلیون هکتار از مراتع تغییر کاربری داده شده اند و گونه های زیاد جانوری و گیاهی منقرض گشته اند. بدون توجه به توان اکولوژیکی سرزمین کشاورزی نامتوازن و ناپایداری توسعه پیدا کرده است. بیش از ۸۶ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر در بخش کشاورزی برداشت می شود در حالی که خلاء عملکرد حدود ۶۰ درصد است؛ یعنی تنها ۴۰ درصد پتانسیل عملکرد گیاهان در ایران به عملکرد قابل برداشت تبدیل می شود و از این میزان حدود ۳۰ میلیون تن به ضایعات تبدیل می شود.
براساس تحقیقات صورت گرفته اوضاع نابسامان کشاورزی بیشترین آسیب را به منابع آبی وارد کرده و نتیجه آن خشک شدن تالاب ها، فرسایش خاک، فرونشست زمین، بیابان زایی، شور شدن خاک و ظهور کانون های جدید ریزگرد بوده، مصرف سم و کود شیمیایی در کشاورزی ایران بسیار فراتر از استانداردهای جهانی است و بی توجهی به دوره کارنس سموم، ماندگاری آن ها را بیشتر کرده و خود عاملی برای تهدید سلامت مردم به حساب می آید.
کارشناسان معتقدند در مراتع هم تعداد دام ها به مراتب بیش از ظرفیت مراتع است که این خود عاملی برای تخریب شده و ضمن افزایش فرسایش خاک تهدیدی برای انقراض گونه های گیاهی کمیاب هم خواهد بود.
همچنین جنگل ها علیرغم اهمیت ویژه ای که دارند در این سال ها مورد تهدیدهای گوناگون از جمله آتش سوزی عمدی، قاچاق چوب، هیزم گیری و آفات و بیماری ها بوده اند و هر روز از میزان آن ها کاسته شده است.
آلودگی هوا هم در فصول سرد که از اینورژن پایدارتر است در برخی از کلان شهرها از جمله تهران، نفس مردم را بریده که این آلودگی ناشی از سوخت ناقص خودروها، مازوت سوزی و… است. سهم انرژی های پاک در مصرف انرژی ایران بسیار پایین بوده در حالی که ایران شرایط استفاده از انرژی خورشیدی و بادی را دارد.
ایران سال هاست که جزء ده کشور اول دنیا در تولید گازهای گلخانه ای است؛ مدیریت سرزمینی در ایران چنان ناپایدار و ناکارآمد بوده که نه تنها به جغرافیای ایران آسیب جدی وارد کرده، بلکه در گرمایش جهانی هم سهم قابل توجهی دارد.
در واقع کاهش و حل معضلات محیط زیستی در ایران ضمن آنکه نیاز به بازنگری در برنامه های توسعه به سمت توسعه پایدار دارد، نیازمند همراهی و همفکری با جامعه جهانی و متخصصان اهل فن است تا با کمک فناوریهای جدید و همکاری کشورهای منطقه بتوان مشکلات زیست محیطی را کاهش داد.
* برگرفته از چندین مقاله تخصصی در حوزه محیط زیست
