آوای مرز : از عوامل درون خانوادگی کاهش گفت وگوی بین والدین و فرزندان، از دست رفتن «مرجعیت فکری و اطلاعاتی و نقش والدگری والدین» و «پیری دیجیتال والدین» است. از دست رفتن مرجعیت والدین و کاهش والدگری والدین در خانواده به این معنی است که نسل فرزندان به دلیل دسترسی به رسانه ها و فناوری های ارتباطی، توانایی توسعه ارتباطات فراخانوادگی و دریافت و مبادله اطلاعات از منابع اطلاعاتی و کانال های گوناگون را دارند و دانش و تجربه والدین را پاسخگوی مسائل و نیازهای فکری و دغدغه ها و ارزش های نوگرایانه خود نمی دانند، بنابراین مرجعیت فکری و اطلاعاتی والدین دچار اختلال شده است.
در واقع یکی از کارکردهای رسانه ها به عنوان پدیده های جامعه مدرن، تولید و توزیع ایده ها و ارزش های نو به جامعه است. رسانه ها معمولاً سنت ها و عرف رایج را به چالش می کشند؛ در نتیجه نسل های جدید که تولیدکننده، مصرف کننده و کاربر رسانه های نوین هستند، محتوا و معنایی را خلق و دریافت می کنند که چندان با عرف و ارزش های رایج همخوان نیست.
بنابراین نسل جدیدی که دسترسی به منابع اطلاعاتی جدیدی دارد، مسائل و پرسش های جدیدی هم دارد. در چنین شرایطی اطلاعات و تجربه های پدر و مادرشان را به عنوان منابع اطلاعاتی قدیمی و بلاستفاده می بینند. به همین دلیل فکر می کنند گفت وگو با چنین نسلی برایشان بی فایده است و این ارتباطات را در بیرون از خانواده در رسانه ها و نهادهای دیگر یا در بین همسالان جست و جو می کنند.
از دیگر سو، خود نسل والدین نیز دچار بحران هویتی و ارزشی نسلی شده و معتقد است ارزش ها و آرمان های نسل من به درد نسل امروزی نمی خورد و ارزش به اشتراک گذاری ندارد. در واقع نسل والدین تحت تأثیر تغییرات ارزشی سریع، به تدریج و در گذر زمان دچار استحاله ارزشی شده و خودش هم به ارزش های اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی قبلی بی علاقه می شود. این بی علاقگی ارزشی و فاصله گرفتن از ارزش های قبلی با وقوع تغییرات شدید ارزشی در بستر زمان اتفاق می افتند.
وقتی این تغییر ارزشی صورت می گیرد، این انسان قبلی گویا چیزی که قبلا برایش ارزش داشته، حال برایش بی ثبات و تق و لق می شود و آن قدر برایش در ارجحیت نیست که بخواهد آن ارزش را با دیگران و نسل های بعدی به بحث بگذارد. به عبارتی نسل قدیم گویا وقتی ارزش ها و میزان اهمیت و ارج و قرب آنها را با ارزش ها و هنجارهای فناوری محور مقایسه می کند، تصور کهنگی و به دردنخوری می کند.
گر چه این تفکر اشتباه است، اما ضربه بزرگی را به تعامل بین نسلی وارد می کند. ضربه این است که نسل قدیم احساس می کند ارزش ها، هنجارها و داشته هایش به درد زندگی و نیازهای نسل جدید نمی خورد و ارزش به اشتراک گذاری ندارد و بنابراین وارد گفت وگو نمی شود. عامل مهم دیگر در کاهش ارتباطات و گفت وگوی بین نسلی، «پیری دیجیتال والدین» است. نسل قدیم توانایی و قدرت سازگاری و همگامی با تغییرات فناورانه و پیامدهای آن نظیر سرعت و شدت مبادله اطلاعات و ارزش ها و هنجارها را از دست می دهد و دچار پیری دیجیتال می شود.
در نتیجه تجربه زیسته و دانش و اطلاعاتش برای نسل جدید جذابیت ندارد و مشکل گشا و کارساز نیست. بر همین اساس، میزان مراجعه به این نسل کمتر می شود و برعکس رسانه و فناوری به منبع رجوع و همیشه در دسترس و به روز نسل جدید تبدیل می شود. نتیجه چنین تغییراتی بر افتادن پرستیژ و جایگاه مرجعیت نسل قبلی است و کنش ارتباطی و تعاملی آنها تحت تأثیر آن قرار می گیرد.
همچنین ضریب نفوذ بالای رسانه های اجتماعی و فناوری های ارتباطی در بین نسل فرزندان، به ویژه نوجوانان و جوانان، منجر به شکل گیری و توسعه تعاملات و ارتباطات درون نسلی آنها و کاهش حضور و مرجعیت والدین شده است. در رسانه فرزندان با هم نسل های خود به راحتی اطلاعات، باورها و تجربه هایشان را با هم به اشتراک می گذارند، آزادانه و راحت مشورت می کنند، درددل می کنند و …؛ چیزی که والدین به دلیل فقر سواد دیجیتال از آن عاجز هستند.
در واقع والدین به دلیل نداشتن سواد فناورانه و دیجیتال، از توان و فرصت گفت وگو با نسل فرزندان تکنوفیل و بومیان فناوری محروم می شوند؛ زیرا هنوز بسیاری از والدین حضور و ظهور رسانه به عنوان یک پل ارتباطی را باور نکرده اند و آن را به عنوان یک زمینه و عرصه بحث و تعامل بین نسلی به رسمیت نمی شناسند.
*منصور ساعی – استادیار ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی – روزنامه شرق
